Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) hôm 1/6 tuyên bố đã tiến hành chiến dịch có tên "Mạng nhện", tập kích đồng thời nhằm vào hàng loạt căn cứ không quân chiến lược của Nga. Tổng thống Volodymyr Zelensky tiết lộ các đơn vị Ukraine đã sử dụng tổng cộng 117 drone FPV, khẳng định đây là "chiến dịch tầm xa nhất" của Kiev từ trước đến nay.

Ukraine đánh giá phi đội máy bay chiến lược Nga là một trong những mối đe dọa hàng đầu, do chúng có khả năng khai hỏa từ những khu vực cách rất xa tiền tuyến, ngoài tầm hoạt động của máy bay không người lái (UAV) và tên lửa tầm xa của Kiev.

Đó là lý do SBU phát động chiến dịch mang tên "Mạng nhện" nhằm tập kích các oanh tạc cơ chiến lược Nga ở khoảng cách gần, khiến lực lượng phòng thủ không kịp trở tay. Chiến dịch được lên kế hoạch từ cách đây 18 tháng và vũ khí được chọn là drone FPV, vốn có tầm hoạt động hạn chế nhưng kích thước nhỏ và dễ chế tạo, cất giấu.

Truyền thông Ukraine cho biết các drone FPV được huấn luyện bằng công nghệ AI tại thành phố Poltava, để có thể tự động nhận diện và tập kích vào vị trí những vị trí hiểm yếu trên máy bay Nga.

Sau khi hoàn thành huấn luyện, các drone được tháo rời và bí mật vận chuyển vào lãnh thổ Nga, sau đó lắp ráp ở thành phố Chelyabinsk. Do không thể trực tiếp phóng drone, các đặc vụ Ukraine đã sử dụng xe rơ moóc mang theo cabin đặc chế, bên trong cất các thùng gỗ chứa drone FPV.

Tài xế lái xe tải tới địa điểm được chọn lựa sẵn, gần các căn cứ không quân chiến lược của Nga. Khi xe vào vị trí, nắp thùng gỗ được mở từ xa để drone xuất kích tấn công mục tiêu.

"Gần như mọi khía cạnh của chiến dịch đều hết sức đặc biệt, từ cách AI được sử dụng để huấn luyện phi cơ, đến biện pháp vận chuyển drone vào lãnh thổ Nga, cách ngụy trang xe tải cho đến khi tấn công đồng thời", United24, nền tảng gây quỹ do chính phủ Ukraine vận hành, cho hay.

Drone FPV Ukraine cất trong thùng gỗ trước cuộc tấn công. Ảnh: Ukrainska Pravda

Chuyên gia quân sự Tyler Rogoway nhận định Ukraine đã huy động drone tích hợp AI và dùng công nghệ khớp hình ảnh, cho phép cuộc tập kích diễn ra mà không phát ra sóng vô tuyến hay bị gây nhiễu. "Drone không cần người vận hành riêng lẻ, có thể phóng và tấn công liên tiếp", Rogoway cho hay.

Tổng thống Zelensky nói rằng tổng hành dinh chiến dịch được đặt gần văn phòng của Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB), nhấn mạnh toàn bộ đặc vụ Ukraine tham gia chiến dịch đã rời khỏi lãnh thổ Nga trước khi cuộc tấn công bắt đầu và hiện đều an toàn.

Trang tin Mỹ Axios dẫn lời quan chức Ukraine cho biết Kiev đã báo trước cho Washington về cuộc tấn công. Bài viết sau đó bị xóa, trong khi hãng tin CBS News trích lời các quan chức chính quyền Mỹ nói rằng Nhà Trắng "không nắm được thông tin trước khi sự việc xảy ra".

Chưa rõ mức độ thiệt hại thực sự của Moskva sau chiến dịch tập kích, nhưng các nguồn tin Nga đều công nhận đây là "đòn giáng nặng nề" với lực lượng không quân chiến lược nước này.

Giám đốc SBU Vasyl Maliuk cho biết drone Ukraine đã đánh trúng tổng cộng 41 máy bay Nga trong chiến dịch, trong đó có cả oanh tạc cơ Tu-160, bên cạnh phi cơ cảnh báo sớm A-50, máy bay ném bom chiến lược Tu-95 và Tu-22M3.

Andriy Kovalenko, giám đốc Trung tâm Phòng chống Thông tin sai lệch thuộc Hội đồng An ninh và Quốc phòng Ukraine, ngày 2/6 nói rằng chiến dịch tấn công loạt căn cứ Nga đã khiến 13 máy bay bị phá hủy, số khác bị hư hại.

Ảnh vệ tinh tại căn cứ quân sự ở tỉnh Irkutsk của Nga sau cuộc tập kích hôm 1/6. Ảnh: Umbra

Video được Ukraine công bố cho thấy drone FPV bay trên bãi đỗ sân bay Olenya ở tỉnh Murmansk và căn cứ Belaya ở tỉnh Irkutsk, trong lúc một số oanh tạc cơ Tu-95MS cháy bên dưới. Chưa có video về cuộc tấn công ở tỉnh Ivanono và Ryazan.

Trong ảnh vệ tinh thương mại do công ty Umbra của Mỹ chụp tại sân bay quân sự Belaya sau cuộc tấn công, ba chiếc Tu-95MS và một phi cơ Tu-22M3 được cho là đã bị phá hủy, một chiếc Tu-95MS khác dường như bị hư hại.

Bộ Quốc phòng Nga xác nhận căn cứ tại Murmansk và Irkutsk bị tấn công khiến "một số phi cơ bốc cháy", nhưng khẳng định đã đẩy lùi cuộc tập kích tại tỉnh Ivanovo, Ryazan và Amur. Hình ảnh trên mạng xã hội cho thấy một container nghi chứa drone FPV bốc cháy trên đường ở tỉnh Amur, trước khi kịp đến khu vực triển khai.

Một số tài khoản mạng xã hội có liên hệ với quân đội Nga thừa nhận ít nhất hai oanh tạc cơ Tu-95MS đã bị phá hủy hoàn toàn, trong khi 5 chiếc Tu-95MS và hai phi cơ Tu-22M3 bị hư hại nặng.

Một phi công tiêm kích Nga gọi đây là "ngày đen tối" của không quân chiến lược, thừa nhận phi đội drone FPV của Ukraine được triển khai từ quá gần và với số lượng lớn, khiến lực lượng phòng thủ không kịp trở tay.

Vị trí các căn cứ Nga bị drone FPV Ukraine tấn công hôm 1/6. Đồ họa: ABC

Rybar, tài khoản mạng xã hội có liên hệ với quân đội Nga và thường được sử dụng làm nguồn tin thay thế cho các tuyên bố chính thức của Moskva, cũng nhấn mạnh đây là tổn thất "không thể bù đắp" do các oanh tạc cơ Tu-95MS và Tu-22 đã ngừng sản xuất, trong khi dòng Tu-160 được chế tạo với tốc độ tương đối chậm.

"Đây là thiệt hại rất nghiêm trọng, bắt nguồn từ tính toán sai lầm của tình báo Nga và sự thiếu cẩn trọng trong bảo vệ phi cơ. Chúng vẫn được để ở ngoài trời mà không có gì che chắn, dù đã xảy ra nhiều cuộc tấn công. Cái gì đắt hơn, xây nhà chứa kiên cố hay sản xuất máy bay mới? Chúng ta có lẽ đã có câu trả lời đáng buồn", tài khoản này cho hay.

Phạm Giang (Theo Reuters, Ukrainska Pravda, War Zone)