Trước khi tranh cãi với tỷ phú Elon Musk nổ ra, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thể hiện quyền lực của mình bằng nhiều cách. Ông liên tục sử dụng sắc lệnh hành pháp hay các cuộc điều tra liên bang để tác động lên hàng loạt mục tiêu, từ những tổ chức lớn như Đại học Harvard, Đại học Columbia hay các hãng luật, đến những cá nhân từng chỉ trích ông trong nhiệm kỳ đầu tiên hay các trợ lý thân cận của cựu tổng thống Joe Biden.

Quyền lực đó cũng được ông sử dụng để hỗ trợ các đồng minh và những người ủng hộ, bằng cách trao các hợp đồng chính phủ hay ký loạt lệnh ân xá, giảm án hay chấm dứt các cuộc điều tra liên bang đối với những người thuộc phong trào Làm nước Mỹ Vĩ đại trở lại (MAGA).

Theo bình luận viên Ronald Brownstein từ CNN, thăng trầm trong mối quan hệ với Elon Musk là minh chứng rõ nhất cho xu hướng trên. Khi Musk còn là đồng minh và người hỗ trợ chính trị nổi bật nhất của ông Trump, Nhà Trắng đã ra sức trấn an trước những mối lo ngại về việc xảy ra xung đột lợi ích nếu các công ty do tỷ phú này làm chủ nhận hàng tỷ USD hợp đồng từ chính phủ.

Tuy nhiên, khi hai người bất hòa vào tuần trước, Tổng thống lập tức cảnh báo chấm dứt các hợp đồng liên bang với những công ty của Musk.

Tổng thống Donald Trump chuẩn bị bước vào chuyên cơ Không lực Một tại sân bay Morristown, New Jersey, hôm 8/6. Ảnh: AFP

Trả lời phỏng vấn kênh NBC hôm 7/6, Tổng thống còn tuyên bố Musk "sẽ phải chịu hậu quả nghiêm trọng" nếu chuyển sang ủng hộ đảng Dân chủ phản đối siêu dự luật ngân sách của ông.

Sự việc đã cho thấy cách ông Trump có thể biến quyền lực của mình thành sức ép khổng lồ để buộc một "đồng minh trở thành đối thủ" của ông không có những bước đi quá đà. Thông qua lời cảnh báo nhằm vào Musk, ông Trump đã phát đi tín hiệu rằng ủng hộ ông sẽ dễ dàng hơn nhiều so với đối đầu, Brownstein bình luận.

Theo Ian Bassin, đồng sáng lập kiêm giám đốc điều hành tổ chức Bảo vệ Dân chủ, những gì ông Trump thực hiện là điều "chưa từng có" trong lịch sử Mỹ và ông đang định hình lại quyền lực tổng thống theo cách của riêng mình.

Các nhà sử học trước đây coi Richard Nixon là tổng thống quyết liệt nhất khi sử dụng quyền lực pháp lý liên bang để phục vụ các mục tiêu của mình. Tổng thống Trump giờ đây đang được so sánh với ông.

"Bạn có thể nhìn thấy những nét tính cách rất tương đồng giữa hai người", John Dean, người từng giữ chức cố vấn pháp lý Nhà Trắng dưới thời tổng thống Nixon, nhận xét.

Tuy nhiên, Dean lưu ý trong khi tổng thống Nixon thường lùi bước khi bị phản kháng từ bên trong hay bên ngoài chính quyền, Tổng thống Trump cho thấy ông sẵn sàng tranh đấu tới cùng để hiện thực hóa các mục tiêu đề ra.

"Mọi việc với Nixon ít nhiều chỉ là nhất thời, nhưng với ông Trump, đó lại là một phong cách sống", ông nói.

Gần như mỗi ngày, Tổng thống Trump đều có những hành động mới để sử dụng quyền lực liên bang tác động đến những cá nhân và tổ chức bất đồng hay phản đối ông.

Ông đã thu hồi giấy phép an ninh, tước quyền tiếp cận thông tin mật của ông Biden, cựu phó tổng thống Kamala Harris, cựu ngoại trưởng Hillary Clinton, đồng thời chấm dứt các biện pháp bảo vệ an ninh liên bang với một số người.

Tổng thống cũng thu hồi giấy phép an ninh và chỉ đạo chính quyền điều tra hai người từng chỉ trích ông trong nhiệm kỳ đầu tiên là Miles Taylor và Chris Krebs.

Tuần trước, ông ra lệnh điều tra liên bang đối với thuyết âm mưu rằng các trợ lý cho cựu tổng thống Biden đã dùng máy ký tự động (autopen) của ông để thực hiện các quyết định mà ông không hay biết.

Các tổ chức lớn mà ông Trump xem là đối địch cũng phải đối mặt với những áp lực tương tự. Ông đã ký các sắc lệnh hành pháp áp đặt hình phạt nặng lên một số hãng luật lớn. Tổng thống hủy hàng tỷ USD tài trợ nghiên cứu khoa học cho các trường đại học danh tiếng, đồng thời có hàng loạt động thái mạnh tay nhằm vào Harvard, như tuyên bố thu hồi quyền tuyển sinh sinh viên nước ngoài của trường. Truyền thông Mỹ ước tính Harvard hiện phải đối mặt ít nhất 8 cuộc điều tra từ 6 cơ quan liên bang.

Ủy ban Truyền thông Liên bang (FCC) đang điều tra chương trình "60 Minutes" của CBS với cáo buộc đài này đã "làm sai lệch tin tức" khi biên tập một cuộc phỏng vấn với bà Harris khi bà còn là ứng viên tổng thống.

Chính quyền Trump đã bắt một thẩm phán ở bang Wisconsin và một hạ nghị sĩ ở New Jersey vì có những động thái chống lại chính sách kiểm soát nhập cư của ông.

Song song với quá trình này, Tổng thống Trump cũng công khai sử dụng quyền lực của mình để hỗ trợ các đồng minh trung thành. Bộ Tư pháp đã hủy bỏ các cáo buộc tham nhũng cấp liên bang đối với Thị trưởng New York Eric Adams, người cam kết ủng hộ các chính sách siết chặt nhập cư của ông chủ Nhà Trắng.

Ông đã ban hành hàng loạt lệnh ân xá với những người bị bắt vì liên quan đến cuộc bạo loạn Đồi Capitol ngày 6/1/2021.

Chuyên gia Bassin từ tổ chức Bảo vệ Dân chủ cho rằng chiến lược ông Trump đang áp dụng là kết hợp giữa gây áp lực và trao lợi ích nhằm thúc đẩy các chương trình nghị sự của mình. Với những người ủng hộ trung thành, ông giúp họ có được vị thế vững vàng. Nếu làm ngược lại, họ sẽ phải đối mặt một Tổng thống vô cùng cứng rắn và kiên quyết.

Góp phần thúc đẩy những hành động quyết liệt từ Tổng thống là việc ông hiện được hậu thuẫn bởi một quốc hội do đảng Cộng hòa kiểm soát và hầu hết các thành viên trong đảng đều hoàn toàn đứng về phía ông, Fred Wertheimer, chuyên gia pháp lý nhiều năm làm việc cho chính phủ Mỹ, đánh giá.

Tổng thống Trump (trái) và tỷ phú Elon Musk tại Nhà Trắng hôm 14/3. Ảnh: AFP

Tổng thống cũng đưa những đồng minh trong phong trào MAGA vào các vị trí chủ chốt trong chính quyền liên bang, trong đó có cơ quan thực thi pháp luật, và những người này "sẵn sàng thực hiện ý muốn của ông", Wertheimer cho biết thêm.

Với động lực ủng hộ Tổng thống mạnh mẽ như vậy, giờ đây, chỉ tòa án mới có thể gây trở ngại cho các quyết định của ông chủ Nhà Trắng, theo giới quan sát.

Truyền thông Mỹ tính toán rằng, các thẩm phán đã ban hành gần 190 phán quyết để chặn những hành động chính sách của Tổng thống Trump kể từ khi ông nhậm chức gần 5 tháng trước.

"Chúng ta đang chứng kiến nhiều hành động quyết liệt chưa từng có của một tổng thống Mỹ trong lịch sử hiện đại. Hệ quả là nó đã gây ra những động thái phản kháng mạnh từ nhánh tư pháp", Norm Eisen, đồng sáng lập kiêm chủ tịch điều hành Quỹ Bảo vệ Dân chủ, nhấn mạnh.

Nhưng ngay cả khi tòa án chặn những quyết định của Tổng thống Trump, ông hoàn toàn có thể đưa chúng lên Tòa án Tối cao, nơi có 6 trên 9 thành viên là thẩm phán bảo thủ do các tổng thống đảng Cộng hòa đề cử.

Tòa án Tối cao từng ủng hộ quan điểm mở rộng quyền lực của tổng thống và vào năm ngoái, họ đã bỏ phiếu bảo vệ Tổng thống Trump khỏi bị truy tố hình sự trong hầu hết các vụ kiện nhằm vào ông.

Đến nay, Tòa án Tối cao đã phát đi những tín hiệu không nhất quán, khi vừa ra phán quyết kiềm chế Tổng thống Trump ở một số phương diện, vừa trao quyền cho ông ở những phương diện khác.

"Chúng ta vẫn chưa thực sự biết Tòa án Tối cao sẽ làm gì khi họ thụ lý những vụ án thực sự lớn" và câu trả lời chỉ có thể được tìm thấy ở tương lai, Wertheimer nói.

Vũ Hoàng (Theo CNN, AFP, Reuters)