Căng thẳng Ấn Độ - Pakistan âm ỉ nhiều năm qua đã leo thang thành xung đột vũ trang vào rạng sáng 7/5. Quân đội Ấn Độ đã mở chiến dịch tấn công các "cơ sở khủng bố" trong lãnh thổ Pakistan và khu vực thuộc vùng Kashmir mà Islamabad quản lý, nhằm đáp trả vụ xả súng khiến 26 người thiệt mạng gần thị trấn Pahalgam ngày 22/4.

Pakistan tuyên bố đã hạ 5 tiêm kích và một máy bay không người lái của Ấn Độ trong trận không chiến dữ dội nhất giữa hai nước, với sự tham gia của hơn 120 chiến đấu cơ. Hai bên trong những ngày sau đó liên tục tập kích vào lãnh thổ gần biên giới của nhau, dấy lên nguy cơ xảy ra chiến tranh toàn diện.

Sau 4 đêm căng thẳng, tình hình có bước ngoặt ngày 10/5. Tổng thống Mỹ Donald Trump bất ngờ thông báo Ấn Độ và Pakistan đã nhất trí về "một lệnh ngừng bắn toàn diện, hiệu lực ngay lập tức". Ông thêm rằng đây là thành quả "sau đêm dài đàm phán với Mỹ làm trung gian".

Theo giới phân tích ngoại giao từ cả Ấn Độ và Pakistan, sự tham gia hòa giải của Mỹ đã mang đến một con đường thoái lui phù hợp cho hai cường quốc hạt nhân ở Nam Á.

"Ấn Độ và Pakistan đều cần một lệnh ngừng bắn, nhưng không bên nào muốn mở lời trước vì tự tôn quốc gia và cái tôi của các lãnh đạo. Mỹ đã tạo điều kiện để hai bên đạt được điều này mà không bị mất mặt", Husain Haqqani, nhà nghiên cứu tại Viện Hudson, Mỹ, nói với DW.

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại Nhà Trắng ngày 8/5. Ảnh: AFP

Theo Washington Post, Mỹ dường như bắt đầu thúc đẩy nỗ lực ngoại giao từ ngày 8/5, khi Ngoại trưởng Marco Rubio điện đàm với người đồng cấp Ấn Độ S. Jaishankar và Thủ tướng Pakistan Shehbaz Sharif.

Một nhóm quan chức hàng đầu của Mỹ, trong đó có Phó tổng thống JD Vance, Ngoại trưởng Rubio và Chánh văn phòng Nhà Trắng Susie Wiles, tiếp tục theo dõi sát sao tình hình Ấn Độ - Pakistan. Sáng 9/5, họ nhận một thông tin tình báo "đáng báo động", CNN dẫn lời các quan chức Mỹ.

Các nguồn tin không nói rõ tin tình báo này là gì, nhưng thông điệp ngày 12/5 của Tổng thống Trump dường như đã hé lộ một phần. "Chúng tôi vừa ngăn chặn một cuộc xung đột hạt nhân", ông Trump cho hay.

Thông tin này khiến ông Vance, ông Rubio và bà Wiles quyết định Washington nên tăng cường vai trò hòa giải. Phó tổng thống Vance muốn điện đàm với Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và thông báo với Tổng thống Trump về ý định. Cuộc gọi diễn ra ngay trưa cùng ngày.

Ông Vance nêu rõ với ông Modi rằng Nhà Trắng tin xung đột Ấn Độ - Pakistan nguy cơ leo thang nghiêm trọng vào cuối tuần. Phó tổng thống Mỹ khuyến khích Thủ tướng Ấn Độ liên lạc trực tiếp với Pakistan và cân nhắc các lựa chọn xuống thang.

Giới chức Mỹ khi đó cho rằng hai nước láng giềng không muốn đàm phán và Washington cần phải gây sức ép để đưa New Delhi và Islamabad vào bàn thương lượng.

Ồng Vance còn vạch ra một phương án thoái lui tiềm năng mà giới chức Mỹ hiểu rằng phía Pakistan cũng sẵn sàng chấp nhận, nguồn tin cho biết. Việc Phó tổng thống tham gia nỗ lực trung gian này gây bất ngờ, bởi một ngày trước đó, chính ông bác bỏ khả năng Mỹ can thiệp ngoại giao vào xung đột Ấn Độ - Pakistan, nói rằng đây "không phải vấn đề của Mỹ".

Trong 12-18 giờ sau cuộc gọi của ông Vance, các quan chức ngoại giao Mỹ đã điện đàm xuyên đêm với những người đồng cấp Ấn Độ và Pakistan. Tình hình trên thực địa lúc này tăng nhiệt, Ấn Độ và Pakistan tập kích mục tiêu quân sự của nhau để trả đũa. Pakistan ngày 10/5 thông báo phát động chiến dịch Bunyanun Marsoos, tập kích loạt căn cứ không quân trọng yếu của Ấn Độ.

Giới chức Islamabad nói đó là lúc ông Rubio liên lạc với tướng Asim Munir, tư lệnh Lục quân Pakistan, người được giới quan sát đánh giá có thể định đoạt căng thẳng Ấn Độ - Pakistan.

"Tôi cho rằng điều làm nên khác biệt chính là cuộc trao đổi giữa ông Rubio và ông Munir", Idrani Bagchi, nhà sáng lập kiêm giám đốc điều hành viện chính sách Trung tâm Ananta Aspen, Ấn Độ, nói.

Ông Rubio sau đó điện đàm với Ngoại trưởng Pakistan Ishag Dar. Ông Dar nói với Geo News rằng người đồng cấp Mỹ đã thuyết phục ông xuống thang vì Ấn Độ và Pakistan "đều là quốc gia hạt nhân và thế giới không ủng hộ việc này".

"'Quyết định giờ nằm ở phía Ấn Độ'", ông Dar nhắc lại lời đã nói với Ngoại trưởng Mỹ. Ông Rubio sau đó điện đàm với Ngoại trưởng Ấn Độ Jaishankar.

Vài giờ sau, vào khoảng 15h30 giờ Nam Á, Tổng cục trưởng Tác chiến Quân sự (DGMO) Pakistan liên lạc với người đồng cấp Ấn Độ, theo Thứ trưởng Ngoại giao Ấn Độ Vikram Misri. Một quan chức Pakistan bác bỏ thông tin cho rằng Islamabad là bên liên lạc trước.

Dù ai là bên mở lời trước, sau cuộc điện đàm, hai bên nhất trí sẽ "ngừng mọi hoạt động quân sự" trên bộ, trên biển và trên không từ 17h, ông Misri tuyên bố tại cuộc họp báo tối 10/5.

Phó tổng thống Mỹ JD Vance (phải) và Ngoại trưởng Marco Rubio tại Washington ngày 21/1. Ảnh: Reuters

Ông Rubio được cho là đã liên lạc với giới chức khu vực ngay sau khi xung đột xảy ra nhằm tìm kiếm định hướng chung cho lệnh ngừng bắn. "Nhờ những cuộc gọi này, Washington phần nào hình dung được các phương án thoái lui tiềm năng cho hai nước, truyền tải thông điệp và kết nối để có kết quả như hiện tại", theo một nguồn tin.

"Vai trò của Mỹ là không thể thay thế. Kết quả này không thể đạt được nếu không có các nỗ lực của Ngoại trưởng Rubio", Ashley J Tellis, nhà nghiên cứu tại Viện Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, trụ sở Mỹ, nói với BBC.

Trong khi đó, một số quan điểm cho rằng cuộc gọi Vance - Modi mới là yếu tố then chốt. Phó tổng thống Vance hồi tháng 4 đã công du Ấn Độ và gặp Thủ tướng Modi.

Chuyên gia về vấn đề quốc tế Maleeha Lodhi, cựu đại sứ Pakistan tại Liên Hợp Quốc, chung quan điểm với ông Tellis. "Mỹ đã làm trung gian để chấm dứt mọi cuộc khủng hoảng giữa Ấn Độ và Pakistan từ năm 1999", bà Lodhi cho biết.

Theo giới quan sát, dù cáo buộc lẫn nhau vi phạm lệnh ngừng bắn, Ấn Độ và Pakistan sẽ không để thỏa thuận sụp đổ trong ngắn hạn, vì đôi bên đều không có lợi.

"Còn rất nhiều việc phải làm để đảm bảo cuộc khủng hoảng này không tái diễn. Đây nên là trọng tâm chính của cả hai phía, cũng như của Mỹ và các đối tác quốc tế đang hỗ trợ nỗ lực này", Elizabeth Threlkeld, giám đốc bộ phận Nam Á tại Trung tâm Stimson, trụ sở Mỹ, bình luận.

"Tôi cho rằng nếu một cuộc chiến tranh hạt nhân tồi tệ xảy ra, hàng triệu người có thể thiệt mạng. Thế nên, tôi rất tự hào khi đã ngăn chặn được nó", Tổng thống Trump tuyên bố ngày 12/5.

Như Tâm (Theo Washington Post, BBC, DW)