Ngày 13/7/2024, ông Donald Trump, khi đó là ứng viên tổng thống đảng Cộng hòa, đang phát biểu trên sân khấu tranh cử tại thị trấn nhỏ Butler, bang Pennsylvania. Bất ngờ, loạt tiếng súng vang lên và viên đạn sượt qua tai phải ông.

Thomas Crooks, 20 tuổi, đã bắn 8 phát đạn súng trường kiểu AR-15 từ mái nhà gần sân khấu tổ chức sự kiện về phía ông Trump, trước khi bị lính bắn tỉa của Sở Mật vụ hạ gục. Một năm trôi qua, các cơ quan điều tra Mỹ vẫn chưa thể tìm ra động cơ khiến Crooks nhắm vào ông Trump, bởi tay súng không để lại bất cứ manh mối nào trong cuộc sống nhiều bí ẩn của mình.

Ông Trump giơ nắm đấm thể hiện sự mạnh mẽ trong lúc được các mật vụ đưa rời sân khấu sau khi bị bắn tại Butler, Pennsylvania, ngày 13/7. Ảnh: AFP

Crooks sinh năm 2003 và sống trong ngôi nhà nằm dọc con phố rợp bóng cây ở Bethel Park, ngoại ô thành phố Pittsburgh. Anh ta thích lego, mèo và chế tạo mô hình máy bay, theo dõi các trận đấu của đội Pittsburgh Steelers và nấu ăn với gia đình.

Cha mẹ Crooks đều là nhân viên xã hội, luôn tự hào về công việc và gia đình họ. Matthew, cha của Crooks, hy vọng các con của ông ý thức được sự đoàn kết gia đình và thấm nhuần những đức tính như hào phóng, chân thành, luôn tràn đầy hy vọng và mong muốn phục vụ đất nước.

Crooks và mẹ thường cùng nhau chuẩn bị bữa tối. Trong những ngày lễ, mọi người trong nhà thường san sẻ công việc với nhau.

"Vào Lễ Tạ ơn, tôi và bố cùng nấu gà tây và khoai tây nghiền. Vào Giáng sinh, tôi và mẹ sẽ cùng nhau nướng rất nhiều bánh quy, trong khi sẽ cùng nhau nướng thịt lợn và làm dưa muối mỗi dịp Giao thừa", Crooks từng kể trong video giới thiệu ở lớp đại học.

Tuy nhiên, hàng xóm cho biết gia đình Crooks cũng không nói chuyện nhiều với mọi người trong khu phố và hiếm khi có khách tới nhà. Với bạn bè, Crooks luôn là người kín tiếng, chưa từng mời họ tới nhà hay đi chơi với nhau bên ngoài.

Tristan Radcliffe quen Crooks từ hồi mẫu giáo, thường xuyên ăn trưa cùng nhau trong suốt những năm học phổ thông và sau đó cùng đăng ký vào một trường đại học. Tuy nhiên, Radcliffe cũng nói rằng có rất nhiều điều anh chưa bao giờ biết về Crooks, ngay cả khi họ gặp nhau gần như mỗi ngày.

"Cậu ấy dường như luôn dồn tâm trí vào công việc, điều thường thấy ở một người thông minh", Radcliffe nói.

Kết quả học tập của Crooks chứng minh điều đó. Crooks đạt 1530 điểm trong kỳ thi SAT, lọt tốp 1% ở Mỹ. Anh ta sau đó đăng ký vào Cao đẳng Cộng đồng hạt Allegheny năm 2022 và nói với một số người rằng muốn tiết kiệm tiền trước khi theo đuổi chương trình học 4 năm chuyên sâu về kỹ thuật.

Thomas Crooks trong album kỷ yếu qua các năm. Ảnh: CBS News

Là sinh viên siêng năng, Crooks thường xuyên gặp các giáo sư để học hỏi thêm, nhằm duy trì điểm số cao. Giáo viên cũng rất ấn tượng với kết quả học tập của Crooks và thường xuyên ca ngợi sự nỗ lực của anh ta.

"Tôi luôn nhớ đến cậu ấy là một sinh viên xuất sắc. Cậu ấy thông minh và đang trên đường đi tới thành công", giáo sư Patricia Thompson nhận xét.

Bà kể mình từng khoe với các giáo sư trong khoa về một dự án bàn cờ độc đáo in 3D dành cho người khiếm thị do Crooks thực hiện và hoàn thành xuất sắc.

Tuy nhiên, trong những năm tháng sinh viên, Crooks rất hạn chế các mối quan hệ xã hội, một phần nhờ chương trình học từ xa. Điều này càng khiến cuộc sống của anh ta trở nên bí mật hơn với những người xung quanh.

Bạn bè, thầy cô không biết rằng Crooks vào mùa hè năm 2023 đã mua một khẩu súng trường kiểu AR-15 với giá 500 USD và đăng ký làm thành viên một trường bắn địa phương. Anh ta trở thành khách quen tại Câu lạc bộ thể thao Clairton, cách nhà khoảng 14 km. Hồ sơ câu lạc bộ cho thấy Crooks đã tập bắn 40 lần trong 11 tháng trước vụ ám sát.

Anh ta cũng bắt đầu sử dụng dịch vụ email mã hóa có tên Maifence và mạng riêng ảo riêng Mullvad thường xuyên hơn, giúp che giấu các hoạt động trên mạng. Một phân tích của CBS News cho thấy Crooks ngày càng quan tâm đến tin tức, chất nổ và đạn dược. Ngày 6/12/2023, Crooks kiểm tra các trang tin và trang web Nhà Trắng từ thời nhiệm kỳ đầu của ông Trump, trước khi chuyển sang các trang web về súng đạn.

Kể từ tháng 12/2023, cuộc sống của Crooks dường như chia làm hai. Một mặt, Crooks vẫn tập trung chuẩn bị nộp đơn vào các chương trình kỹ thuật tại Đại học Pittsburgh và Đại học Robert Morris để theo đuổi đam mê sự nghiệp. Trong khi đó, anh bắt đầu chế tạo thiết bị nổ trong phòng ngủ và lên kế hoạch ám sát mà cha mẹ không hay biết.

Một số người đã nhận thấy những hành vi bất thường của Crooks. Cha anh nói với các nhà điều tra sau này rằng ông phát hiện dấu hiệu bất thường về sức khỏe tâm thần của con trai.

"Cha của Crooks giải thích rằng trong những năm qua, ông đã thấy một số lần con trai nhảy múa trong phòng ngủ suốt đêm. Ông thỉnh thoảng còn thấy con nói chuyện một mình và cử động tay, chuyện đó xảy ra thường xuyên hơn sau khi Crooks hoàn thành học kỳ cuối", một nhà điều tra Pennsylvania viết trong hồ sơ.

Radcliffe cũng nhận thấy những thay đổi tương tự khi tình cờ gặp Crooks trong khuôn viên trường. "Cậu ấy cử động chân rất nhiều và nói khá nhanh", anh nói.

Crooks tốt nghiệp cao đẳng vào tháng 5/2024. Một tháng trước vụ ám sát, anh ta gửi mail hỏi văn phòng trường về thời điểm nhận bằng tốt nghiệp.

Chân dung Thomas Matthew Crooks trong sổ kỷ yếu của trường trung học Bethel Park. Ảnh: Reuters

Crooks khi đó cũng quan tâm tới chiến dịch tranh cử tổng thống, nghiên cứu các ứng viên trên mạng hơn 60 lần, tìm kiếm các từ khóa như "đại hội toàn quốc đảng Dân chủ" hay "khi nào diễn ra đại hội đảng Cộng hòa trong năm 2024", theo FBI.

Ngày 7/7/2024, Crooks tới thăm khu triển lãm Butler Farm Show, nơi ông Trump tổ chức sự kiện tranh cử, và tìm kiếm ảnh triển lãm trên mạng. Anh ta cũng nghiên cứu về AGR International, công ty có các tòa nhà liền kề với khu triển lãm.

Một ngày trước vụ tấn công, Crooks đến tập bắn tại trường bắn lần cuối. Sáng ngày 13/7, Crooks lái xe đến Butler Farm Show và ở lại đó hơn một giờ trước khi về nhà. Các nhà điều tra cho hay khoảng 13h30 cùng ngày, Crooks lấy khẩu súng trường từ nhà và cha Crooks cứ nghĩ con trai đến trường bắn.

Ngoài súng trường, Crooks còn mang theo một máy bay không người lái và hai quả bom tự chế trong cốp xe cùng một bộ điều khiển kích nổ từ xa. Anh ta để lại một thiết bị nổ đang lắp ráp dở trong phòng ngủ.

Crooks đến một cửa hàng gần nhà mua đạn và sau đó tới Butler Farm Show. Khi những người ủng hộ ông Trump xếp hàng vào nơi tổ chức sự kiện, Crooks lấy máy bay không người lái khỏi xe và điều khiển nó bay phía trên địa điểm tổ chức sự kiện trong 12 phút, bắt đầu từ lúc 15h31. Các nhà điều tra cho hay Crooks có thể đã sử dụng máy bay không người lái để khảo sát khu vực ông Trump phát biểu.

Các sĩ quan cảnh sát địa phương lần đầu chú ý tới hoạt động của Crooks vào lúc 17h. Một sĩ quan và một lính bắn tỉa cho biết Crooks ở một mình tại nơi dễ nhận thấy và dường như không quan tâm đến các hoạt động của sự kiện.

"Cậu ta đi bộ ở bãi cỏ giữa tòa nhà của AGR và rào chắn của khu tổ chức sự kiện, liên tục nhìn vào tòa nhà. Một điểm khiến tôi nghi ngờ là cậu ấy nhìn thẳng vào cửa sổ mà tôi đang đứng", một lính bắn tỉa nói với các nhà điều tra. Tòa nhà AGR cách nơi ông Trump phát biểu gần 140 m.

Sĩ quan cảnh sát địa phương bắt đầu theo dõi Crooks. Một người thấy Crooks sử dụng máy đo khoảng cách nên đã chụp ảnh lại. Lúc 17h39, một sĩ quan đề nghị thông báo cho đội mật vụ về thanh niên đáng ngờ này.

Một trung sĩ cảnh sát bang Pennsylvania sau đó đã báo cho đội an ninh của ông Trump. Tuy nhiên, các nhà điều tra của quốc hội cho biết thông tin này dường như không được chuyển tới nhóm mật vụ bảo vệ trên sân khấu hoặc những người chịu trách nhiệm về an ninh chính tại cuộc vận động tranh cử.

Khoảng 18h, một sĩ quan thấy Crooks lấy chiếc balo và bắt đầu chạy. Các sĩ quan bắt đầu tỏa ra các hướng tìm Crooks, khi anh ta biến mất giữa hai tòa nhà.

Công tố viên hạt Butler Richard Goldinger cho biết kênh liên lạc kém thông suốt giữa các đội an ninh vòng ngoài và vòng trong đã tạo cơ hội cho Crooks hành động. "Cảnh sát địa phương không được thông báo trước về kế hoạch an ninh của mật vụ. Họ cũng không được giao nhiệm vụ bảo vệ khu vực mà Crooks có thể đã trèo lên để ngắm bắn", Goldinger nói.

18h02, ông Trump bước lên sân khấu. Crooks trèo lên mái nhà sau đó 3 phút. Một số người dân gần đó nhìn thấy thanh niên mang súng này đang bò trên mái nhà và bắt đầu gọi cảnh sát.

18h11, một sĩ quan cảnh sát quyết định bám vào gờ tường để trèo lên mái nhà. Người này sau đó kể lại với các nhà điều tra rằng "tôi thấy Crooks đối mặt với sân khấu, nhưng cậu ấy quay lại nhìn về phía tôi khi tôi leo lên mái. Cậu ấy lộ rõ vẻ mặt ngạc nhiên, như thể muốn hỏi ông đang làm gì ở đây vậy".

Crooks nhanh chóng chĩa súng về phía viên cảnh sát, khiến người này vội ngả người ra sau và lập tức báo qua bộ đàm về việc nghi phạm có vũ trang. Nhưng thông tin không kịp chuyển đến đội an ninh của ông Trump.

Vài giây sau, Crooks nổ 8 phát súng, giết chết lính cứu hỏa Corey Comperatore ngồi trên khán đài, khiến ông Trump và hai người tham dự sự kiện bị thương. Một lính bắn tỉa của mật vụ đang canh gác trên nóc nhà kho sau sân khấu đã nhanh chóng xác định được vị trí của Crooks và nổ một phát súng duy nhất hạ gục nghi phạm.

"Tay súng đã bị hạ", một sĩ quan cảnh sát địa phương báo qua bộ đàm. Trong lúc đó, các mật vụ vây quanh để đưa ông Trump rời sân khấu.

"Đợi đã", ông Trump nói trước khi đứng dậy, giơ nắm đấm và hét lên với đám đông "chiến đấu, chiến đấu, chiến đấu".

Các cuộc điều tra, thẩm vấn nhanh chóng được tiến hành, hé lộ một số chi tiết về kế hoạch ám sát của Crooks. Tuy nhiên, một năm qua, nhiều câu hỏi vẫn chưa có lời giải đáp.

Liệu cuộc mít tinh ở Butler chỉ là lựa chọn phù hợp ngẫu nhiên, hay Crooks thực sự muốn ám sát ông Trump? Crooks định làm gì với những quả bom tự chế hoặc anh ta có thực sự ý thức được mình đang thực hiện một vụ ám sát hay không? Tất cả đều chưa rõ ràng.

"Tại sao đứa trẻ này lại làm điều đó, trong khi cậu ta có cả tương lai tươi sáng phía trước?", giáo sư Thompson đặt câu hỏi.

"Tôi vẫn không thể tin toàn bộ chuyện này là sự thật", Radcliffe nói.

Thùy Lâm (Theo CBS News, AFP, Reuters)