Cách đây hơn một năm, Cameroon đưa vaccine ngừa sốt rét mới vào chương trình tiêm chủng cho trẻ em, miễn phí trên toàn quốc, được đánh giá là chính sách có tính cách mạng. Đến nay, có 25 quốc gia được Gavi tài trợ triển khai vaccine sốt rét, trong đó 13 quốc gia được chấp thuận mở rộng quy mô triển khai tiêm chủng. Bài nghiên cứu mới của Gavi Insight đã phân tích những thành công và thách thức phải đối mặt trong việc cung cấp các loại vaccine này trong vòng hơn một năm qua:

Tiềm năng của vaccine

Năm 2023, số ca sốt rét ước tính toàn cầu là 263 triệu, còn số tử vong giảm nhẹ, từ mức ước tính là 600.000 còn 597.000. Phần lớn gánh nặng bệnh đến từ các quốc gia châu Phi, đặc biệt trẻ em dưới 5 tuổi. Các quốc gia trong Khu vực châu Phi của WHO chiếm 94% số ca mắc và 95% số ca tử vong.

WHO đã khuyến nghị vaccine RTS,S vào năm 2021 và R21 vào 2023, cung cấp thêm một vũ khí chống sốt rét. Kể từ đó đến nay, đã có hơn 20 triệu liều được chuyển tới 20 quốc gia. Gavi dự đoán việc tiêm chủng có thể cứu sống hơn 170.000 người.

Vaccine sốt rét được tiêm chủng tại một số địa phương tại Malawi, Kenya, and Ghana năm 2024. Ảnh:Thoko Chikondi/Sciene

Cần chiến lược chống sốt rét thống nhất

Vaccine phòng sốt rét đã chứng minh lợi ích trong bảo vệ sức khỏe. Các nghiên cứu cho thấy vaccine hiệu quả nhất khi được sử dụng kết hợp với các biện pháp can thiệp khác, như màn tẩm thuốc diệt côn trùng, phun thuốc diệt muỗi trong nhà, quản lý và điều trị ca bệnh hiệu quả.

Tuy nhiên, các quốc gia cần có hệ thống y tế tại các khu vực cần đủ mạnh để cung cấp các biện pháp can thiệp khác, song song với vaccine, đồng thời đảm bảo năng lực chẩn đoán và điều trị ca bệnh. Ví dụ phát màn khi trẻ em được đưa đi tiêm chủng.

Điểm mạnh và yếu khi triển khai

Tính đến tháng 4/2025, có 20 quốc gia đã đưa vaccine vào chương trình tiêm chủng thường quy và 4 quốc gia khác đang có kế hoạch thực hiện vào cuối năm nay. Gavi cho rằng vaccine cần được ưu tiên trong bối cảnh thách thức về kinh tế. Các quốc gia có thể gặp khó khăn do rơi vào nợ nần, hoặc bị ảnh hưởng bởi thông tin sai lệch về tiêm chủng, chính trị, xung đột...

Cần đầu tư để phân phối vaccine

Hiện vaccine an toàn, hiệu quả đã sẵn sàng, trở thành một phần thiết yếu tại châu Phi. Phụ huynh ở nhiều quốc gia cũng có nhu cầu lớn sử dụng vaccine. Gavi cho rằng đây là cơ hội để ngăn ngừa tử vong, giảm gánh nặng bệnh tật do sốt rét, cải thiện cuộc sống ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình.

Tuy nhiên, để làm được việc này, Gavi và các quốc gia cần có đầu tư. Gavi đang kêu gọi tài trợ 9 tỷ USD trong giai đoạn 5 năm tiếp theo, trong đó có tài trợ cho vaccine sốt rét. Nếu thành công, tổ chức này có thể cung cấp cho 50 triệu trẻ em các biện pháp dự phòng và điều trị bệnh trong năm 2030. Việc tài trợ cho các chương trình vaccine chống sốt rét đồng thời khuyến khích các quốc gia đầu tư vào việc kiểm soát bệnh, bảo vệ an ninh y tế toàn cầu, thúc đẩy nền kinh tế trong dài hạn.

Văn Hà (Theo Gavi)