Hôm 5/8, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết có kế hoạch áp thuế nhập khẩu với dược phẩm tới 250% - mức cao nhất ông từng đưa ra. Trước đây, ngành dược thường được miễn trừ khỏi các loại thuế thương mại do tính chất thiết yếu. Tuy nhiên, ông Trump nhiều lần chỉ trích ngành này có cách định giá "không công bằng" và kêu gọi các hãng đưa sản xuất trở lại Mỹ. "Chúng tôi muốn dược phẩm được sản xuất trong nước", ông cho biết trên CNBC.

Tuy nhiên, những hệ lụy chính sách này kéo theo không đơn giản, từ việc tái định hình hành vi doanh nghiệp, làm gián đoạn chuỗi cung ứng đến nguy cơ thiếu thuốc và ảnh hưởng trực tiếp đến các nền kinh tế như Australia và Ireland, hai quốc gia có ngành dược phụ thuộc lớn vào thị trường Mỹ.

Tham vọng tái cấu trúc ngành dược phẩm

Theo Trump, việc áp thuế là nhằm khuyến khích các công ty chuyển sản xuất dược phẩm về Mỹ. Hiện Mỹ nhập khẩu khoảng 80% thành phần dược phẩm hoạt tính (API), phần lớn đến từ Trung Quốc và Ấn Độ. Tuy nhiên, việc xây dựng một nhà máy dược mới ở Mỹ mất nhiều năm, đòi hỏi sự chấp thuận của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA), trang thiết bị đặc thù và nhân sự được đào tạo chuyên môn.

Trong khi các tập đoàn lớn như Pfizer, Merck hay Johnson & Johnson có thể "sống sót" nhờ kiểm soát sở hữu trí tuệ và chuỗi cung ứng mạnh, các hãng thuốc generic hoạt động với biên lợi nhuận mỏng sẽ chịu thiệt hại nặng. Họ có thể buộc phải rút khỏi thị trường Mỹ, dẫn đến nguy cơ thiếu thuốc cơ bản.

Nền tảng pháp lý cho chính sách này dựa trên Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA), vốn đang bị thách thức tại tòa liên bang. Nếu tòa tuyên bố chính sách này không hợp lệ, nhiều doanh nghiệp đã tái cấu trúc chuỗi cung ứng sẽ đối mặt với chi phí chìm không thể thu hồi.

Minh họa các loại thuốc. Ảnh: Pexel

Ấn Độ: Thị trường chủ lực đối mặt bất ổn

Nhu cầu lớn về thuốc generic giá rẻ tại Mỹ đã thúc đẩy mạnh mẽ ngành dược phẩm Ấn Độ suốt nhiều năm. Các công ty như Cipla, Sun Pharma và Dr Reddy's Laboratories đã nắm bắt cơ hội, cạnh tranh thành công với hàng trăm loại thuốc hết hạn bằng sáng chế ở Mỹ. Nhờ vậy, họ xây dựng được chỗ đứng vững chắc trên thị trường dược phẩm toàn cầu.

Trong năm tài chính 2024, Ấn Độ xuất khẩu 8,7 tỷ USD sản phẩm dược sang Mỹ, chiếm hơn 11% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của nước này. 47% lượng thuốc generic tiêu thụ tại Mỹ có nguồn gốc từ Ấn Độ, biến Mỹ thành thị trường xuất khẩu dược phẩm lớn nhất của quốc gia tỷ dân.

Ngành dược Ấn Độ từng hy vọng thuốc generic, vốn là mặt hàng thiết yếu, sẽ được miễn thuế. Tuy nhiên, ông Trump nhiều lần tuyên bố sẽ áp mức thuế 25% cho dược phẩm từ ngày 2/4, sau đó hoãn 90 ngày và ấn định thời điểm mới là 1/8.

Hiện, Ấn Độ nhập khẩu khoảng 800 triệu USD dược phẩm từ Mỹ và áp thuế 10%. Các chuyên gia nhận định ngay cả khi Mỹ tăng thuế đối với thành phần dược phẩm hoạt tính (API), Ấn Độ vẫn có lợi thế nếu mức thuế áp cho các nước khác cao hơn.

Ông Namit Joshi, Chủ tịch Hội đồng Xúc tiến Xuất khẩu Dược phẩm Ấn Độ (Pharmexcil), khẳng định Mỹ vẫn sẽ phụ thuộc vào các quốc gia như Ấn Độ do chi phí sản xuất nội địa quá cao. Việc chuyển dịch chuỗi cung ứng sang nước khác hoặc về Mỹ sẽ mất ít nhất 3-5 năm.

Ông Daara Patel, Tổng thư ký Hiệp hội các nhà sản xuất thuốc Ấn Độ, cho rằng ngành dược không nên hoảng loạn. Ông đặt câu hỏi về khả năng có nước nào khác có thể cung cấp thuốc giá rẻ, chất lượng cao với số lượng lớn như Ấn Độ. Ông cũng tin rằng nếu thuế tăng lên 10%, ngành vẫn có thể hấp thụ chi phí hoặc chuyển gánh nặng cho người tiêu dùng Mỹ.

Tuy nhiên, nếu mức thuế của Mỹ vượt 15%, Ấn Độ có thể buộc phải tìm kiếm các thị trường mới như Đông Phi hoặc Trung Đông. Dù các thị trường này có giá trị không cao bằng, chúng lại ổn định hơn về mặt chiến lược.

Rủi ro chuỗi cung ứng và tài chính với Australia

Là một trong những nhà xuất khẩu dược phẩm lớn vào Mỹ, Australia đang đối mặt nguy cơ tài chính nghiêm trọng nếu thuế mới có hiệu lực. Năm ngoái, nước này xuất khẩu khoảng 2,2 tỷ AUD dược phẩm sang Mỹ, chiếm gần 40% tổng kim ngạch xuất khẩu dược phẩm của mình. Trong đó, khoảng 87% là sản phẩm huyết tương, chủ yếu từ tập đoàn CSL Limited.

Nếu thuế 250% được áp dụng, Australia có thể thiệt hại tới 2,8 tỷ AUD. Thiệt hại không chỉ đến từ xuất khẩu trực tiếp mà còn từ hiệu ứng dây chuyền, ảnh hưởng đến các thị trường phụ thuộc vào nguyên liệu từ nước này. Ngoài tăng chi phí, các công ty còn đối mặt với gián đoạn chuỗi cung ứng và suy giảm ngân sách nghiên cứu phát triển (R&D).

Chính phủ Australia đã bày tỏ quan ngại. Bộ trưởng Tài chính Jim Chalmers mô tả mức thuế là "rất đáng lo ngại". Phó thống đốc Ngân hàng Dự trữ Andrew Hauser cảnh báo tác động có thể tương đương Brexit. Một rủi ro khác là chính sách "tối huệ quốc" (MFN) của Trump. Chính sách này yêu cầu các hãng dược không bán thuốc rẻ hơn cho nước khác, đe dọa cơ chế định giá của Chương trình Phúc lợi Dược phẩm (PBS) vốn giúp đảm bảo giá thuốc hợp lý cho người dân Australia.

Các công ty công nghệ sinh học Australia cũng sẽ gặp khó khăn trong việc huy động vốn và duy trì hợp tác nghiên cứu với Mỹ nếu rào cản thương mại tiếp tục tăng.

Ireland: Mô hình kinh tế có nguy cơ bị đe dọa

Chính sách thuế quan của Trump có thể tác động sâu sắc đến Ireland. Dược phẩm chiếm phần lớn trong hơn 70 tỷ Euro giá trị hàng xuất khẩu của Ireland sang Mỹ. Các tập đoàn lớn như Pfizer, Merck, Eli Lilly đều chọn Ireland làm trung tâm sản xuất để xuất khẩu sang Mỹ và toàn cầu.

Mức thuế 15% có thể gây khó khăn, nhưng 150-250% sẽ làm tê liệt hoạt động xuất khẩu, buộc các hãng phải cân nhắc lại việc duy trì sản xuất tại Ireland. Điều này đặt ra nghi vấn lớn về khả năng thu hút đầu tư nước ngoài trong tương lai và tính bền vững của mô hình kinh tế dựa vào FDI của quốc gia.

Vấn đề khác là tính bất định. Chỉ chưa đầy 24 giờ trước khi mức thuế 15% có hiệu lực, Trump đã đe dọa nâng lên 250%. Điều này khiến các doanh nghiệp không thể lập kế hoạch dài hạn, buộc họ phải chuẩn bị cho các kịch bản xấu nhất.

Ngay cả khi các công ty đa quốc gia muốn chờ đợi và quan sát, việc Trump coi dược phẩm là nguyên nhân chính dẫn đến thâm hụt thương mại với EU cho thấy những căng thẳng thương mại sẽ không dễ hạ nhiệt. Với việc Mỹ vẫn là thị trường tiêu thụ thuốc lớn nhất thế giới, bất kỳ thay đổi nào trong chính sách thương mại đều gây ra hiệu ứng lan tỏa.

Thục Linh (Theo India Today, Proactive Investors, Irish Times)