Đề xuất này nằm trong dự thảo Luật Dân số, đang được lấy ý kiến đến ngày 12/6. Hiện nay, mất cân bằng giới tính ở Việt Nam ngày càng nghiêm trọng. Năm 2024, tỷ lệ giới tính khi sinh là 111,4 bé trai trên 100 bé gái, vượt xa ngưỡng tự nhiên (khoảng 106 bé trai trên 100 bé gái).

Theo báo cáo của Cục Thống kê, sự mất cân bằng chủ yếu tập trung ở các tỉnh phía Bắc, đặc biệt là vùng Đồng bằng sông Hồng. 10 trong 11 tỉnh thuộc khu vực này có tỷ lệ trên 110, nổi bật là Bắc Ninh, Vĩnh Phúc (118,5), Hà Nội (118,1) và Hưng Yên (116,7). Một số tỉnh miền Trung du và miền núi phía Bắc cũng ghi nhận tỷ lệ cao như Bắc Giang (116,3), Sơn La (115), Lạng Sơn (114,5) và Phú Thọ (113,6). Ngược lại, các tỉnh phía Nam giữ mức gần cân bằng tự nhiên, dao động từ 105 đến 108.

Bộ Y tế đánh giá việc chủ động can thiệp để sinh con theo ý muốn là nguyên nhân lớn gây mất cân bằng giới tính khi sinh. Pháp luật Việt Nam nghiêm cấm mọi hình thức lựa chọn giới tính thai nhi và xử phạt nghiêm minh đối với cá nhân vi phạm.

Hiện, mức phạt tối đa là 30 triệu đồng với cá nhân vi phạm trong lĩnh vực dân số. Bộ Y tế cho rằng mức này chưa đủ sức răn đe, vì thế đề xuất tăng lên 100 triệu đồng.

Bên cạnh việc nâng mức phạt, Bộ cũng đề xuất định kỳ công bố công khai các địa phương mất cân bằng giới tính ở các mức khác nhau. Đồng thời, đẩy mạnh truyền thông, giáo dục nhằm thay đổi nhận thức, nâng cao vai trò và vị thế của phụ nữ, xóa bỏ định kiến giới và phân biệt đối xử với trẻ em gái.

Một em bé chào đời tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương. Ảnh: Thanh Huế

Bác sĩ Mai Xuân Phương, Phó Vụ trưởng Vụ Truyền thông - Giáo dục, Tổng Cục Dân số, nay là Cục Dân số (Bộ Y tế), cho hay nhiều người Việt vẫn mang tâm lý chuộng con trai trong bối cảnh mức sinh giảm mạnh, hiện chỉ còn 1,91 con/phụ nữ trong khi con số lý tưởng là 2,1. Nhiều gia đình, khi chỉ sinh một con, đã tìm mọi cách để lựa chọn giới tính thai nhi.

Ngoài ra, văn hóa Nho giáo với quan niệm cần con trai để nối dõi tông đường, thờ cúng tổ tiên, cùng sự đánh giá thấp vai trò của nữ giới trong gia đình, xã hội, càng làm gia tăng chênh lệch giới tính. Việc tiếp cận dễ dàng các dịch vụ y tế để chẩn đoán hoặc lựa chọn giới tính thai nhi cũng dẫn đến tình trạng nạo phá thai giới tính.

Báo cáo tổng kết thi hành Pháp lệnh Dân số (Bộ Y tế) cho hay một số nhân viên y tế vẫn ngầm thông báo về giới tính thai nhi. Thực tế, không ít thầy thuốc, đặc biệt ở các phòng khám tư nhân thông báo giới tính thai nhi bằng hình thức đa dạng từ ký hiệu, đến ngôn ngữ như "giống bố hay giống mẹ", "giống hay khác con đầu lòng".

Thứ trưởng Y tế Trần Văn Thuấn, tại lễ phát động Tháng hành động Quốc gia về Dân số năm 2024, cảnh báo Việt Nam đang đối mặt với tình trạng "giảm sinh, thừa nam thiếu nữ". Nếu mất cân bằng giới tính khi sinh tiếp tục ở mức cao, đến năm 2034, Việt Nam sẽ thừa 1,5 triệu nam giới trong độ tuổi 15-49, con số này sẽ tăng lên 1,8 triệu vào năm 2059.

Việt Nam đặt mục tiêu đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên, dưới 109 bé trai/100 bé gái vào năm 2030. Các chuyên gia nhấn mạnh cần thay đổi nhận thức và hành vi của người dân, khuyến khích sinh con theo quy luật tự nhiên. Đồng thời, cần xây dựng chính sách hỗ trợ nâng cao vai trò, vị thế của phụ nữ và trẻ em gái trong gia đình, cộng đồng, xã hội.

Bên cạnh đó, cần thực thi nghiêm các quy định pháp luật về kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh, đồng thời khuyến khích sinh hai con, đặc biệt bé gái, để cân bằng tỷ lệ giới tính.

Lê Nga