Tại Lễ hưởng ứng Ngày Sáng tạo và Đổi mới toàn cầu 2025, chiều 21/4 ở Hà Nội, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng gọi đây là dịp tôn vinh tư duy sáng tạo trong mọi ngành, mọi lĩnh vực, không chỉ là ngày của nhà khoa học hay doanh nghiệp công nghệ.

"Đó có thể là người nông dân cải tiến máy móc nông nghiệp, em học sinh tạo ra sản phẩm học tập", ông nói, nhấn mạnh sự cần thiết khuyến khích tinh thần "dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới" trong toàn xã hội, từ đó kết nối sáng tạo và đổi mới với phát triển bền vững.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu tại Lễ hưởng ứng Ngày Sáng tạo và Đổi mới toàn cầu 2025, chiều 21/4. Ảnh: Lưu Quý

"Ai cũng có thể sáng tạo"

Nhắc lại nghĩa của hai từ "đổi mới" và "sáng tạo", Bộ trưởng cho rằng sáng tạo là khả năng nghĩ ra ý tưởng mới, độc đáo, khác biệt, có tính tưởng tượng cao, có thể xảy ra trong mọi lĩnh vực, từ tư duy đến nghệ thuật, thiết kế, khoa học. "Sáng tạo thì ai cũng có thể làm vì nó có thể ở trong đầu hoặc trên giấy, không cần phòng lab. Ai cũng có thể sáng tạo", ông nói.

Trong khi đó, đổi mới là quá trình biến ý tưởng thành sản phẩm, giải pháp thực tiễn. Đổi mới xảy ra trong quy trình, công nghệ, tổ chức, mô hình kinh doanh, đòi hỏi phải có sự thử nghiệm, triển khai, tạo ra tác động vào thị trường và xã hội.

"Nhấn mạnh sáng tạo và đổi mới là để tôn vinh cả người nghĩ ra ý tưởng và người hiện thực hóa nó thành những thay đổi trong thực tế", ông giải thích, nhấn mạnh khái niệm này dành cho toàn dân, mọi lĩnh vực, mọi quốc gia.

Để thúc đẩy đổi mới sáng tạo tại Việt Nam, người đứng đầu ngành Khoa học và Công nghệ cho rằng cần tư duy và văn hóa đổi mới, thay vì chỉ đầu tư cho phòng thí nghiệm.

Lấy ví dụ về quan điểm "cải tiến nhỏ từ 5 triệu người dân giá trị hơn phát minh từ 500 nhà khoa học" của Phần Lan, Bộ trưởng gợi mở suy nghĩ "cải tiến nhỏ từ 100 triệu người Việt Nam sẽ không kém gì từ 10.000 nhà khoa học", từ đó cần có môi trường để mọi người dân, doanh nghiệp đều có thể đổi mới sáng tạo.

"Cần tạo một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mà ở đó doanh nghiệp có thể cải tiến sản phẩm phù hợp với thị trường trong nước, người dân có thể sáng tạo trong điều kiện thực tế của mình, nhà nước hỗ trợ môi trường, thể chế và động lực để đổi mới sáng tạo không bị cản trở, được khơi thông và lan tỏa", ông nhấn mạnh.

Drone phun thuốc trên cánh đồng huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp - một trong những địa phương đầu tiên của tỉnh áp dụng mô hình mới này, năm 2022. Ảnh: Nghĩa Lâm

Dẫn các nghiên cứu quốc tế, Bộ trưởng khẳng định đổi mới sáng tạo là chìa khóa để các nước đang phát triển thoát bẫy thu nhập trung bình, là cửa ngách mang tính chiến lược để rút ngắn khoảng cách, tối ưu hóa các nguồn lực hạn chế, và tạo ra giá trị thực tiễn từ những gì sẵn có để phát triển nhanh. Nếu chỉ dựa vào khoa học công nghệ hàn lâm, các nước đang phát triển sẽ không theo kịp nước phát triển. Trong khi đó, đổi mới sáng tạo cho phép tận dụng thành tựu nghiên cứu phát triển từ nơi khác, cộng với đổi mới mô hình, tổ chức, nội địa hóa sản phẩm.

Việt Nam ưu tiên đổi mới sáng tạo để phát triển đất nước

Trước hàng nghìn sinh viên và đại diện một số cơ quan trong và ngoài nước tham dự buổi lễ, Bộ trưởng đánh giá đổi mới sáng tạo có vai trò quan trọng với Việt Nam nói riêng và các nước đang phát triển nói chung, trong bối cảnh chi cho khoa học và công nghệ còn ở mức thấp và cần lấy đổi mới sáng tạo làm đòn bẩy. Đây cũng là một trong ba trụ cột theo tinh thần Nghị quyết 57, cùng với khoa học công nghệ và chuyển đổi số.

Theo Bộ trưởng, đổi mới sáng tạo sẽ quyết định khoa học công nghệ mang lại giá trị thực tiễn nhiều hay không, đồng thời giúp tạo ra năng lực cạnh tranh quốc gia, đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng kinh tế. Ngoài ra, muốn thực hiện trên quy mô toàn dân cần chuyển đổi số toàn diện, bởi môi trường số là môi trường lý tưởng cho các ý tưởng được hiện thực hóa.

"Làm chủ công nghệ lõi lúc này với chúng ta còn khó, nhưng ứng dụng sáng tạo công nghệ lõi vào giải các bài toán Việt Nam để phát triển lại khả thi", ông nói. "Giai đoạn này, ưu tiên nhiều hơn cho đổi mới sáng tạo để phát triển nhanh đất nước".

Tại sự kiện, bà Pauline Tamesis, Điều phối viên thường trú của Liên Hợp Quốc tại Việt Nam, đánh giá Nghị quyết 57 đã truyền đi thông điệp mạnh mẽ của Việt Nam trong việc ưu tiên phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số để phát triển đất nước.

Bà Pauline Tamesis, Điều phối viên thường trú của Liên Hợp Quốc tại Việt Nam. Ảnh: Lưu Quý

Trích dẫn thống kê nền kinh tế số của Việt Nam chiếm 18,3% GDP và có mức tăng trưởng nhanh nhất trong khu vực Đông Nam Á, bà Tamesis đánh giá Việt Nam đã đạt được một số thành tựu như phần lớn người dân được phủ sóng băng thông rộng, mạng 5G được triển khai nhanh chóng.

Bên cạnh đó, bà chỉ ra một số điều cần cải thiện như tỷ lệ sử dụng Internet ở nông thôn thấp hơn khu vực thành thị khoảng 10%; tại vùng sâu vùng xa, phụ nữ sở hữu điện thoại thông minh ít hơn nam giới 26%; chỉ 10% nữ sinh có mong muốn theo đuổi nghề nghiệp trong lĩnh vực STEM, trong khi con số này ở nam sinh là 24%.

"Việt Nam cần đảm bảo đổi mới sáng tạo là bao trùm, không mang tính chọn lọc", bà nhấn mạnh.

Đại diện Liên Hợp Quốc cho biết sẽ đồng hành cùng Việt Nam trong triển khai các dự án tích hợp AI vào dịch vụ công; đầu tư vào giáo dục, đào tạo kỹ năng số, kỹ năng xanh, và các con đường phát triển nghề nghiệp, đặc biệt ưu tiên cho phụ nữ, người dân tộc thiểu số và người khuyết tật; cung cấp phân tích chuyên sâu, tư vấn về đạo đức AI và hỗ trợ xây dựng các khung quản trị.

"Cần tạo ra môi trường để những ý tưởng mới được khuyến khích, sự sáng tạo được trân trọng, và tư duy đổi mới trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hàng ngày. Khi đó, tinh thần đổi mới sẽ lan tỏa trong mọi lĩnh vực, thúc đẩy tiến bộ và làm giàu thêm cho cộng đồng", bà khuyến nghị.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết Bộ Khoa học và Công nghệ được giao viết đề án Quốc gia khởi nghiệp. Theo ông, đề án sẽ mang nội dung giúp hình thành tinh thần đổi mới sáng tạo trong toàn dân, đưa đổi mới sáng tạo trở thành lối sống, phong cách sống của mọi người, mọi tổ chức; xây dựng văn hóa đổi mới sáng tạo, khuyến khích khám phá, khoan dung thất bại.

Bộ trưởng đề nghị ngày 21/4 vừa là Ngày Sáng tạo và Đổi mới toàn cầu vừa là Ngày Văn hóa đổi mới sáng tạo Việt Nam, nhằm khơi dậy tinh thần của toàn dân trong kỷ nguyên số, mở rộng đổi mới sáng tạo ra ngoài phòng thí nghiệm tới doanh nghiệp, trường học, công sở, cộng đồng và địa phương.

Lưu Quý