Ông Trần Văn Tâm, 54 tuổi, làm Hiệu trưởng Trường THCS Tam Giang Tây (huyện Ngọc Hiển cũ, nay là xã Tân Ân, tỉnh Cà Mau) vào tháng 7/2022. Thấy trường thiếu dụng cụ giảng dạy, ông đã họp Hội đồng sư phạm, thống nhất chủ trương mua sắm thiết bị. Để tiết kiệm chi phí, ông mua vật liệu về tự làm thiết bị giảng dạy thay vì mua sẵn.

Cơ quan tố tụng xác định những lần ông Tâm duyệt chi ban đầu là đúng, song ở lần chi tháng 12/2022 và tháng 3/2023 đã mua hóa đơn khống từ doanh nghiệp để hợp thức hóa thủ tục thanh toán. Trong hai lần này, ông chiếm đoạt 10,7 triệu đồng - là tiền chênh lệch giữa chi phí thực tế và số tiền thanh toán sau khi cấn trừ một số khoản hợp lý. Hồi tháng 2, TAND huyện Ngọc Hiển xử sơ thẩm đã tuyên ông Tâm 7 năm tù về tội Tham ô tài sản, cấm đảm nhiệm chức vụ 2 năm sau khi mãn hạn tù.

Ông Tâm kháng cáo, cho rằng không tư lợi và chỉ nhằm phục vụ hoạt động nhà trường. Hồi tháng 5, TAND tỉnh Cà Mau đã xử phúc thẩm, tuyên hủy toàn bộ bản án sơ thẩm vì vi phạm tố tụng và nhiều vấn đề chưa được làm rõ. Đến nay, ông Tâm đã bị tạm giam gần một năm.

Theo một cựu thẩm phán Tòa Phúc thẩm TAND Tối cao tại TP HCM, hành vi của ông Tâm là có dấu hiệu phạm tội. Tuy nhiên, để có căn cứ xác định ông có phạm tội Tham ô tài sản hay là một tội danh khác thì cần điều tra lại, làm rõ nhiều yếu tố còn thiếu sót như bản án phúc thẩm của TAND tỉnh Cà Mau đã nhận định. "Bản án phúc thẩm xác định chưa có căn cứ vững chắc buộc tội ông Tâm, chứ không nói việc truy tố ông Tâm là oan sai", bà nói, thêm rằng chính bị cáo cũng kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt và thừa nhận hành vi của mình là sai, chỉ cho là không sử dụng vào mục đích cá nhân.

'Nhập nhằng' tiền chi riêng, chung

Phân tích bản án, cựu thẩm phán cho rằng, trong lần ông Tâm duyệt chi 11 triệu đồng vào tháng 12/2022, theo hóa đơn bán hàng của doanh nghiệp nhưng lại để doanh nghiệp tính luôn khoản nợ mua vật liệu cho cá nhân gia đình mình là 5,5 triệu đồng. Về sau ông mới trả lại 1,2 triệu đồng là đang "nhập nhằng" giữa tiền chung và tiền riêng. Về sau ông duyệt chi 2 chứng từ dựa trên hóa đơn của doanh nghiệp cung cấp số tiền 6,9 triệu đồng để mua vật liệu làm 2 kệ tivi. Nhưng cơ quan tố tụng xác định các kệ này được làm từ nguyên liệu mua từ lần duyệt chi trước.

Ông Tâm khai đã sử dụng 10,7 triệu đồng bị cáo buộc tham ô vào các công việc nhằm phục vụ mục đích chung của nhà trường như mua vé máy bay 3 triệu đồng để đi công tác Hà Nội, chi tiền công cho thợ hàn... Trong khi đó, các cơ quan tố tụng chưa ghi nhận khoản chi này vì cho rằng việc đi Hà Nội đã diễn ra từ tháng 11/2022 nhưng đến tháng 12/2022 ông mới làm công lệnh thanh toán tiền vé và chưa thông qua tập thể nhà trường. Do vậy, cần phải xem xét lại khoản này có được xem là chi phí hợp lý hay không.

Hơn nữa, các khoản chi như ông Tâm nêu ra không công bố cho tập thể giáo viên nhà trường biết, cho đến lúc thanh tra phát hiện có sai phạm trong sử dụng tài chính thì ông mới họp và công bố.

"Đây là yếu tố then chốt, ranh giới xác định có cấu thành tội danh hay không", cựu thẩm phán nói. Tuy nhiên, theo bà để có căn cứ thuyết phục nhất, vẫn cần phải giám định lại giá trị các sản phẩm do ông Tâm đã mua vật liệu về chế tác, cũng như một số khoản chi thực tế so với tổng số tiền đã duyệt chi có được xem là hợp lý hay không.

Về vấn đề này, luật sư Nguyễn Thành Công (Công ty Luật TNHH Đông Phương Luật) cho rằng, việc tính toán chính xác giá trị tài sản bị chiếm đoạt có yếu tố đặc biệt quan trọng. Trong vụ án, số tiền bị cáo buộc chỉ hơn 10 triệu đồng, một khoản không lớn (tiền lương của một Hiệu trưởng khoảng 20 triệu đồng). Trong khi đó ông Tâm khẳng định đã dùng vào hoạt động khác phục vụ cho nhà trường chứ không chiếm hưởng cá nhân.

Do đó, theo luật sư Công, ngoài việc điều tra lại, xác định có hay không chiếm đoạt sử dụng vào mục đích cá nhân, cần định giá xác định giá trị thực tế của các thiết bị, có tính đến công sức lao động và sáng tạo cá nhân của hiệu trưởng. Thực tế, các thiết bị do ông Tâm tự làm được nhiều người xác nhận có giá trị cao hơn số tiền được quyết toán. Tuy nhiên, cấp sơ thẩm lại không tiến hành định giá theo quy định của pháp luật. Việc ghi nhận giá trị công sức của ông Tâm trong việc tự làm các thiết bị này cũng là xem xét theo hướng có lợi cho người vi phạm.

Trường THCS Tam Giang Tây ở xã Tân Ân. Ảnh: Minh Minh

Phạt 7 năm tù là chưa nhân văn, cần tránh hình sự hóa

Theo luật sư Nguyễn Thành Công, việc ông Tâm đã dùng hóa đơn của một đơn vị khác để hợp thức hóa việc mua vật liệu là hành vi trái pháp luật, song không đến mức phải xử lý hình sự.

Còn cựu thẩm phán Tòa Phúc thẩm TAND Tối cao tại TP HCM lập luận, giả sử quá trình điều tra lại, đủ căn cứ xác định được số tiền bị cáo chiếm đoạt là 10,7 triệu đồng, thì mức án mà tòa cấp sơ thẩm đã áp dụng với ông Tâm là quá nghiêm khắc, thiếu nhân văn. Chính bản án sơ thẩm cũng ghi nhận bị cáo có nhân thân tốt, có nhiều thành tích xuất sắc trong công tác, đã nộp dư số tiền bị xác định chiếm đoạt... nhưng vẫn tuyên phạt 7 năm tù.

"Mức án này chưa phù hợp với mặt bằng trong việc xét xử các án tham nhũng khác trên phạm vi cả nước", bà nói, thêm rằng quan điểm của cấp sơ thẩm chưa xem xét đến hoàn cảnh dẫn tới sai phạm, chưa xem xét việc người phạm tội "có nhiều tình tiết giảm nhẹ thì có thể được chuyển xuống khung hình phạt nhẹ hơn".

Cùng quan điểm, luật sư Nguyễn Hữu Thế Trạch, Đoàn luật sư TP HCM, cho rằng việc các cơ quan tố tụng cấp sơ thẩm xử lý hình sự và phạt ông Tâm trong vụ án này là quá nặng, chưa toàn diện và thiếu căn cứ vững chắc. Bản án sơ thẩm chưa đánh giá đúng tính chất, mức độ vi phạm, không xét đến các tình tiết giảm nhẹ, bối cảnh của hành vi sai phạm.

Ông Trạch viện dẫn khoản 2 Điều 8 Bộ luật Hình sự quy định nếu hành vi có dấu hiệu tội phạm nhưng không gây nguy hiểm đáng kể cho xã hội thì có thể xử lý bằng biện pháp hành chính, thay vì hình sự hóa. Như vậy, theo ông, pháp luật là nguyên tắc nhưng khi áp dụng vào thực tiễn phải xét đến bối cảnh, mục đích, động cơ, tránh tuyệt đối hình sự hóa.

"Việc tạm giam ông Tâm gần một năm khi các yếu tố tư lợi và hậu quả thiệt hại chưa rõ ràng là quá nặng, tiềm ẩn nguy cơ làm tổn hại nghiêm trọng đến danh dự, nhân phẩm, sự nghiệp và tâm lý của một người thầy và gia đình của ông", luật sư Trạch nói.

Theo luật sư Trạch, trong trường hợp này, sai phạm của ông Tâm chỉ cần xử lý hành chính là hợp lý, phù hợp với tinh thần nhân văn của pháp luật Việt Nam.

Một số vật dụng do ông Trần Văn Tâm làm đang được sử dụng tại trường. Ảnh: Minh Minh

Trả lời VnExpress, nhiều đồng nghiệp của ông Tâm khá kiệm lời, song cho biết thầy là người chịu khó, có trách nhiệm với công việc, gia đình và xã hội. Ông Lê Xuân Hùng, nguyên trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Ngọc Hiển (cũ) nhận xét ông Tâm là người thẳng thắn và quyết đoán, là giáo viên có năng lực, trách nhiệm và rất nhiệt huyết với nghề.

Hiện, Công an và VKSND Cà Mau chưa công bố kết quả điều tra mới, sau động thái của tòa phúc thẩm. Trong khi đó, vợ ông Tâm, bà Lê Thị Tuyết, cho biết đã gửi đơn xin bảo lãnh cho chồng được tại ngoại nhưng chưa nhận được phản hồi.

"Chúng tôi mong vụ việc được xác định khách quan, thấu tình đạt lý. Bởi từ khi chồng vướng vòng lao lý, gia đình đã bị ảnh hưởng rất nhiều", bà Tuyết nói.

Hải Duyên