Theo Hải quan, 5 tháng đầu năm nay, xuất khẩu sầu riêng chỉ đạt 386 triệu USD, giảm 58% so với cùng kỳ 2024. Riêng trong tháng 5, kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này tiếp tục giảm, đánh dấu tháng thứ 5 liên tiếp đi xuống. Tỷ trọng sầu riêng trong nhóm rau quả xuất khẩu cũng rớt từ 35% xuống còn 17%.

Nguyên nhân là Trung Quốc - thị trường chiếm đến 72% lượng sầu riêng xuất khẩu - giảm mạnh nhập khẩu. 5 tháng qua, Việt Nam chỉ thu về 278 triệu USD từ thị trường này, giảm 67% so với cùng kỳ. Sầu riêng - mặt hàng chủ lực lao dốc đã kéo theo tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả 5 tháng đầu năm chỉ đạt 2,3 tỷ USD, giảm 13,5%.

Vườn sầu riêng tại xã Tân Lập (Tân Thạnh, Long An cũ). Ảnh: Hoàng Nam

Theo các doanh nghiệp, xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc vẫn gặp nhiều khó khăn do nước này liên tục gia tăng kiểm soát kỹ thuật, đặc biệt là đối với hóa chất Vàng O – chất bị cấm vì nguy cơ gây ung thư. Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau Quả Việt Nam, cho biết Trung Quốc còn siết chặt kiểm tra dư lượng kim loại nặng, kiểm dịch thực vật và gian lận mã số vùng trồng, khiến quá trình thông quan thêm phức tạp.

Vì rủi ro cao, nhiều doanh nghiệp hiện chỉ dám xuất theo đơn nhỏ lẻ, không ký hợp đồng lớn, do lo ngại hàng hư nếu bị chậm thông quan. Một số doanh nghiệp thậm chí ngừng xuất khẩu để hoàn thiện hồ sơ, thủ tục.

Theo ông Nguyên, muốn khắc phục tình trạng này cần lập các phòng xét nghiệm chất cấm mini tại vùng trồng giống Thái Lan, nhằm xã hội hóa quy trình kiểm định từ gốc. Nông dân sẽ được kiểm tra ngay tại địa phương, cấp chứng nhận đạt chuẩn, sau đó hàng hóa tiếp tục qua phòng lab do Trung Quốc công nhận trước khi xuất khẩu. "Kiểm soát từ gốc sẽ giúp thông quan thuận lợi hơn", ông nói.

Công ty kiểm định Hoàn Vũ - đơn vị được Trung Quốc công nhận - cho biết Cadimi trong sầu riêng chủ yếu do lạm dụng phân bón, không phải đặc điểm tự nhiên của đất. Do đó, cần kiểm soát phân bón lậu, phân loại đất và có khuyến cáo để xuất canh tác. Đất nhiễm kim loại nặng cần được cải tạo nếu muốn canh tác bền vững.

Trong khuôn khổ hội đàm giữa Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam và Tổng cục trưởng Hải quan Trung Quốc ngày 28/5, hai bên thống nhất tăng thời gian làm việc, bổ sung nhân lực tại cửa khẩu, nhằm giảm ùn tắc mùa vụ.

Trung Quốc cũng đã cập nhật thêm 829 mã số vùng trồng và 131 cơ sở đóng gói Việt Nam được phép xuất sầu riêng. Theo Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, đây là bước tiến kỹ thuật và động viên lớn với doanh nghiệp, nông dân.

Việt Nam đã đề xuất 3 hướng hợp tác: điều chỉnh chính sách an toàn thực phẩm theo hướng thuận lợi hơn, tăng tốc thông quan và phê duyệt thêm phòng lab đầy đủ điều kiện kiểm định Cadimi, Vàng O... Việt Nam cũng đã gửi báo cáo chứng minh nỗ lực kiểm soát chuỗi sản xuất - sơ chế - xuất khẩu.

Thi Hà