Theo số liệu từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), sau giai đoạn chững lại, xuất khẩu tôm của Việt Nam phục hồi mạnh trong 6 tháng đầu năm. Trong cơ cấu sản phẩm, tôm chân trắng vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất với hơn 60%, tiếp đến là tôm sú và loại khác.

Nhóm "tôm loại khác" ghi nhận mức tăng trưởng tới 124%, cho thấy xu hướng đa dạng chủng loại và phục vụ các phân khúc ngách đang mang lại hiệu quả rõ rệt.

Thị trường Trung Quốc (gồm Hong Kong) nhập gần 595 triệu USD, tăng hơn 80% so với cùng kỳ. Việc nước này thiếu hụt nguồn cung trong nước, kết hợp với nhu cầu tiêu dùng tăng cao vào mùa hè, đặc biệt là tôm hùm và các dòng sản phẩm cao cấp đã mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt. Bên cạnh đó, vị trí địa lý gần và giá cả cạnh tranh giúp tôm Việt gia tăng hiện diện tại thị trường này.

Người dân mua tôm hùm trên đường Phan Văn Trị (quận Gò Vấp). Ảnh: Quỳnh Trần

Trong khi đó, các thị trường truyền thống như Nhật Bản, Hàn Quốc, EU vẫn tăng trưởng ổn định. Nhật tiếp tục là thị trường lớn thứ ba nhờ sức tiêu thụ mạnh các sản phẩm chế biến sâu, sẵn sàng tiêu dùng. Xuất khẩu tôm sang châu Âu cũng cải thiện nhờ hưởng lợi từ Hiệp định EVFTA, trong bối cảnh các đối thủ như Indonesia, Thái Lan không có ưu đãi tương tự.

Ngược lại, Mỹ - thị trường từng chiếm tỷ trọng cao của tôm Việt - có dấu hiệu chững lại. Mặc dù kim ngạch 6 tháng vẫn tăng 13% lên 341 triệu USD, phần lớn tăng trưởng đến từ tháng 5 - giai đoạn doanh nghiệp Việt đẩy mạnh giao hàng trước khi thuế nhập khẩu mới của Tổng thống Trump có hiệu lực. Sang tháng 6, xuất khẩu sang Mỹ giảm 37%.

Từ tháng 4, chính quyền Tổng thống Donald Trump bắt đầu áp thuế đối ứng 10% với nhiều mặt hàng nhập khẩu. Đến tháng 7, mức thuế với tôm được nâng lên 20%, áp dụng từ 1/8. Chưa dừng lại, doanh nghiệp còn đối mặt thêm rủi ro thuế chống bán phá giá sơ bộ (trên 35%) và chống trợ cấp dự kiến được áp vào cuối năm nay.

Theo VASEP, chính sách thuế khiến các nhà nhập khẩu Mỹ trở nên dè chừng, trong khi doanh nghiệp Việt khó lên kế hoạch giá cả, đơn hàng và sản xuất. Nhiều doanh nghiệp thủy sản phải sớm tìm hướng đi khác, trong đó Trung Quốc nổi lên như thị trường xuất khẩu khả thi.

Tác động từ thị trường quốc tế nhanh chóng phản ánh vào giá tôm trong nước. Trong tháng 7, giá tôm chân trắng tại nông trại tăng mạnh, đặc biệt với các cỡ 30-40 con mỗi kg. Mỗi loại tăng thêm 5.000 đồng chỉ trong hai tuần, chủ yếu do các nhà máy đẩy mạnh thu mua để kịp tiến độ giao hàng trước thời điểm thuế Mỹ có hiệu lực. Giá tôm sú cỡ lớn hiện cũng đạt mức cao nhất từ đầu năm, khoảng 201.000 đồng mỗi kg, do nguồn cung hạn chế và sức mua ổn định.

Hiệp hội dự báo trong tháng 7 và các tháng tới, xuất khẩu tôm sẽ chững lại sau đợt "chạy đơn" ồ ạt hồi tháng 5-6. Mỹ tạm hoãn áp thuế đến đầu tháng 8 giúp một số doanh nghiệp tranh thủ xuất hàng, nhưng triển vọng vẫn phụ thuộc vào mức thuế cuối cùng cũng như khả năng chuyển hướng thị trường.

Trong bối cảnh này, nhiều doanh nghiệp ngành tôm tái cơ cấu chiến lược xuất khẩu. Việc giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ, tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do như EVFTA, CPTPP, cùng với phát triển sản phẩm chế biến sâu là hướng đi đang được họ ưu tiên. Bên cạnh đó, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, minh bạch xuất xứ cũng được siết chặt để tránh rủi ro liên quan đến gian lận thương mại hay chuyển tải bất hợp pháp - vấn đề vốn đang được các thị trường lớn như Mỹ, EU đặc biệt quan tâm.

VASEP cho rằng chi phí đầu vào gia tăng và yêu cầu thị trường ngày càng khắt khe cũng buộc doanh nghiệp phải cải thiện năng suất toàn chuỗi - từ vùng nuôi đạt chuẩn, kiểm soát dịch bệnh, tới tối ưu hóa chế biến và logistics. Việc chủ động về tài chính, pháp lý để ứng phó với các thay đổi chính sách bất ngờ sẽ là yếu tố sống còn giúp doanh nghiệp giữ được nhịp tăng trưởng trong bối cảnh thế giới biến động.

Thi Hà