Rạng sáng 13/6, Israel phát động chiến dịch "Sư tử Trỗi dậy", huy động hơn 200 chiến đấu cơ tập kích loạt cơ sở hạt nhân, quân sự trên khắp lãnh thổ Iran. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố các cuộc tấn công này là "bước đi cần thiết để bảo vệ an ninh quốc gia", ngăn chặn Tehran sở hữu vũ khí hạt nhân.

Iran đáp trả bằng việc phóng khoảng 200 tên lửa đạn đạo vào hàng chục mục tiêu, trong đó có các trung tâm quân sự và căn cứ không quân của Israel, trong chiến dịch trả đũa mang tên "Lời hứa Đích thực 3". Phía Israel tiếp tục không kích vào thành phố Tabriz ở tây bắc, tỉnh Lorestan, Hamedan và Kermanshah ở miền Tây Iran.

Theo các chuyên gia, nếu căng thẳng tiếp tục leo thang, giá dầu, chính sách lãi suất của Mỹ, giao thương đường biển và mua khí đốt của châu Âu sẽ chịu tác động đáng kể.

Giá dầu có thể lên 80-90 USD mỗi thùng

Các cuộc không kích của Israel ban đầu khiến giá dầu tăng 13%, nhưng điều chỉnh lại sau đó. Giá dầu Brent đã tăng hơn 9%, lên hơn 74 USD mỗi thùng trong một tuần.

"Chúng ta mới chứng kiến bước khởi đầu của căng thẳng Israel - Iran, nhưng đây là tín hiệu không tốt cho dòng chảy dầu mỏ", Patrick De Haan, Phó chủ tịch phân tích xăng dầu tại nền tảng theo dõi giá nhiên liệu GasBuddy nhận định.

Diễn biến giá dầu Brent tuần qua. Đơn vị: USD/thùng. Nguồn: Oilprice

Trong bối cảnh chưa có sự gián đoạn thực tế nào với dòng chảy dầu của Iran, Ngân hàng ING (Hà Lan) cho rằng đợt tăng giá này sẽ hạ nhiệt. Tuy nhiên, ít nhất trong ngắn hạn, mức độ bất ổn địa chính trị gia tăng giữ giá dầu Brent dao động trong vùng 65-70 USD mỗi thùng.

Nếu căng thẳng leo thang và dẫn đến gián đoạn nguồn cung dầu từ Iran, giá có thể tăng thêm. Hiện mỗi ngày Iran sản xuất 3,3 triệu thùng và xuất khẩu khoảng 1,7 triệu thùng. Việc mất đi nguồn cung nhiên liệu từ nước này có thể đẩy mỗi thùng dầu lên 80 USD và ổn định trong khoảng 75-80 USD, theo ING.

Tổ chức Các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) hiện có công suất dự phòng khoảng 5 triệu thùng mỗi ngày, nên họ có thể tăng sản lượng khi nguồn cung gián đoạn. "Chúng tôi dự đoán Tổng thống Trump sẽ tìm đến nguồn dự trữ của OPEC nếu dầu mỏ rơi vào vòng xoáy xung đột, để cố gắng kiềm chế giá cả", bà Helima Croft, Giám đốc chiến lược hàng hóa toàn cầu tại RBC Capital Markets nói.

Theo Goldman Sachs, trường hợp xuất khẩu 1,7 triệu thùng dầu mỗi ngày của Iran giảm mạnh, OPEC và đồng minh (OPEC+) sẽ bù đắp được một nửa sản lượng này. Khi đó giá dầu Brent có thể vượt 90 USD mỗi thùng trước khi về lại mức 60-70 USD vào năm sau.

Kịch bản nghiêm trọng hơn là căng thẳng dẫn đến gián đoạn hoạt động vận chuyển qua eo biển Hormuz - tuyến huyết mạch của dòng chảy dầu từ vùng Vịnh. Mới đây, kênh IRINN của Iran dẫn lời ông Esmail Kosari, thành viên Ủy ban An ninh Quốc hội rằng nước này xem xét nghiêm túc việc đóng cửa eo biển Hormuz.

Mỗi ngày có khoảng 21 triệu thùng dầu đi qua đây, tương đương 20% lượng tiêu thụ hàng ngày trên toàn cầu, theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA). "Nếu xảy ra kịch bản Iran làm gián đoạn luồng dầu qua eo biển Hormuz, chúng ta có thể chứng kiến một cú sốc nguồn cung nghiêm trọng, kéo theo giá dầu tăng vọt", Jorge León, Trưởng bộ phận phân tích địa chính trị tại Rystad Energy đánh giá.

Trong trường hợp này, năng lực dự phòng của OPEC sẽ không còn hiệu quả, do phần lớn nguồn cung nằm tại vùng Vịnh. Khi đó, các chính phủ buộc phải sử dụng đến kho dự trữ dầu chiến lược, nhưng cũng là giải pháp mang tính tạm thời.

Vị trí eo biển Hormuz và các quốc gia xung quanh. Đồ họa: NASA

Goldman Sachs ước tính giá dầu có thể tăng vọt lên hơn 100 USD một thùng nếu có "sự gián đoạn kéo dài" với eo biển Hormuz, nhưng kịch bản này được cho rất ít khả năng xảy ra. "Chúng tôi vẫn cho rằng không có sự gián đoạn nào với nguồn cung dầu ở Trung Đông", nhà băng Mỹ bình luận.

Theo Rystad Energy, trường hợp Iran chọn phản ứng "giới hạn" nhắm vào các mục tiêu quân sự của Israel, thị trường dầu mỏ có thể chỉ phản ứng "ở mức kiểm soát và tạm thời".

Căng thẳng leo thang cũng tác động đến thị trường khí đốt châu Âu. Qatar hiện là nước xuất khẩu tự nhiên hóa lỏng (LNG) lớn thứ ba thế giới, chiếm khoảng 20% giao dịch toàn cầu và toàn bộ nguồn cung đều đi qua eo biển Hormuz. Thị trường LNG toàn cầu đang ở trạng thái cân bằng, bất kỳ gián đoạn nào cũng có thể khiến nó rơi vào tình trạng thiếu hụt, đẩy cuộc cạnh tranh về giá giữa các nhà mua châu Âu và châu Á cao hơn.

Giảm khả năng Fed hạ lãi suất

Lạm phát ở Mỹ đang ổn định nhờ lượng hàng tồn kho dồi dào giúp doanh nghiệp trì hoãn tăng giá thời gian qua. Nhưng theo ING, dư địa đó sắp cạn và lạm phát sẽ tăng mạnh hơn trong mùa hè. Theo báo cáo của Cục dự trữ liên bang Mỹ (Fed), nhiều doanh nghiệp định điều chỉnh giá trong ba tháng tới. Giá dầu tăng càng củng cố xu hướng này.

"Giá dầu tăng cao rõ ràng làm giảm khả năng Fed hạ lãi suất trong quý III. Thực tế, chúng tôi đã ghi nhận khả năng này suy yếu trong vài tuần gần đây", nhóm chuyên gia nhà băng Hà Lan nhận xét.

Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) cũng sẽ gặp khó. Lạm phát tại eurozone gần đây giữ ở mức thấp nhờ giá năng lượng hạ nhiệt. Nhưng xu hướng này đang đối mặt rủi ro đảo chiều, trong bối cảnh chi phí đầu vào tăng trở lại.

Niềm tin kinh tế vốn đã yếu do bất ổn địa chính trị và kinh tế toàn cầu có thể lại càng giảm. Khi ấy, người tiêu dùng tăng tiết kiệm còn doanh nghiệp trì hoãn đầu tư. Ngân hàng ING cho rằng, nếu căng thẳng tại Trung Đông tiếp tục leo thang, eurozone có thể chuyển sang trạng thái "stagflation" - tăng trưởng trì trệ đi kèm lạm phát cao.

Theo kịch bản của ECB, tăng trưởng GDP giảm 0,1 điểm phần trăm trong năm 2026 và 2027 khi giá năng lượng tăng 20%. Trong khi đó, lạm phát tăng thêm 0,6% và 0,4% tương ứng so với kịch bản cơ sở. Dù chưa rơi vào kịch bản cực đoan này, diễn biến hiện tại khiến ECB khó ra quyết định. Biến động giá năng lượng cao buộc ngân hàng này phải theo dõi sát lạm phát cơ bản. ING dự đoán ECB sẽ cắt giảm lãi suất thêm một lần nữa vào tháng 9.

USD tăng giá, trái phiếu Đức hưởng lợi

Trên thị trường ngoại hối, đồng USD tăng sau căng thẳng Israel và Iran. Tuy nhiên, đà tăng tương đối khiêm tốn sau đợt không kích sáng 13/6 một lần nữa cho thấy đồng USD đã đánh mất phần nào vai trò "trú ẩn an toàn", đồng thời vẫn chịu áp lực giảm mang tính cấu trúc do các yếu tố nội tại của Mỹ.

Trong khi đó, yen Nhật được cho là đồng tiền phòng thủ hấp dẫn nhất. "Khi tâm lý né rủi ro tăng cao, đồng yen có khả năng được mua vào. Tỷ giá USD/JPY đang hướng về mức hỗ trợ quanh 140 yen", Hirofumi Suzuki, Trưởng chiến lược gia ngoại hối của SMBC nhận định.

Trên thị trường lãi suất (gồm trái phiếu chính phủ và doanh nghiệp, các loại hợp đồng hoán đổi lãi suất...) phản ứng theo quán tính "trú ẩn" gia tăng. Trong đó, trái phiếu chính phủ Đức trở thành tài sản an toàn vượt trội so với các hợp đồng hoán đổi lãi suất.

"Các nhà giao dịch gấp rút tìm nơi trú ẩn khi tin tức về cuộc tấn công Iran được lan truyền, nhưng hiện vẫn thiếu thông tin chi tiết về quy mô và mức độ nghiêm trọng, nên các biến động vẫn giới hạn", Karl Schamotta, Giám đốc chiến lược thị trường tại Corpay (Canada) cho biết.

ING cho rằng trong bối cảnh rộng hơn, phản ứng của thị trường lãi suất vẫn khá dè dặt do tính bất ổn. Các chính sách thuế quan, lo ngại về tài khóa tại Mỹ, kỳ vọng chi tiêu tại châu Âu và nay là leo thang tại Iran khiến tình hình kinh tế toàn cầu càng thêm khó đoán.

Rủi ro giao thương hàng hải tại Trung Đông

Căng thẳng Israel - Iran khiến rủi ro an ninh hàng hải gia tăng tại eo biển Hormuz, vịnh Ba Tư và các vùng biển lân cận. Đây là những điểm nút quan trọng với thương mại toàn cầu về dầu mỏ và khí LNG.

Bất kỳ sự hạn chế nào với thương mại hàng hải cũng có thể để lại hệ quả lâu dài, đặc biệt nếu Tehran cho rằng phong tỏa là một phương thức trả đũa hiệu quả mà không cần tấn công trực tiếp vào tài sản của Mỹ trong khu vực.

Cano của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) di chuyển dọc theo Vịnh Ba Tư gần một tàu chở hàng tổng hợp, ngày 29/4/2024. Ảnh: Reuters

Việc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) gần đây chỉ trích Iran đã khiến Tehran càng bị cô lập trên mặt trận ngoại giao. Nước này đứng trước lựa chọn bước ngoặt, là theo đuổi khả năng phát triển vũ khí hạt nhân có thể đạt được trong vài tháng hoặc quay lại bàn đàm phán dưới sức ép của các lệnh trừng phạt kinh tế nghiêm ngặt.

Nếu lựa chọn đột phá vũ khí, cán cân quyền lực khu vực sẽ bị đảo lộn đáng kể và gần như chắc chắn dẫn đến can thiệp quân sự của Mỹ. Trong bối cảnh các cuộc không kích của Israel gia tăng, tấn công bằng máy bay không người lái khó có thể là phản ứng cuối cùng của Tehran.

Theo ING, Iran sẽ phải cân nhắc giữa nhu cầu tái khẳng định năng lực răn đe và nguy cơ châm ngòi cho một cuộc chiến tranh diện rộng, có sự tham gia trực tiếp của Mỹ. Dù hành xử trong quá khứ cho thấy Tehran có xu hướng hạ nhiệt để bảo toàn ổn định chế độ, tình hình hiện tại vẫn diễn biến khó lường, theo ING.

Bà Charu Chanana, Giám đốc chiến lược đầu tư Saxo (Singapore) cho rằng

câu hỏi trọng tâm lúc này là liệu đây chỉ là đợt leo thang chớp nhoáng hay khởi đầu của một cuộc khủng hoảng khu vực quy mô lớn hơn. "Nếu tình hình sớm hạ nhiệt, thị trường có thể đảo chiều một phần. Nhưng nếu căng thẳng tiếp tục leo thang, đe dọa đến các tuyến vận chuyển dầu, tâm lý né rủi ro có thể kéo dài, giữ áp lực tăng lên dầu thô và các tài sản trú ẩn an toàn", bà nói.

Phiên An (theo ING, CNN, Reuters)