Năm 1970, hơn 25% lực lượng lao động Mỹ làm việc trong lĩnh vực sản xuất. Hiện tại, con số này chỉ là 8%.

Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố loạt thuế nhập khẩu mới sẽ đảo ngược xu hướng suy giảm đã kéo dài hàng thập kỷ này. Tuy nhiên, việc khôi phục những thị trấn công nghiệp và dây chuyền lắp ráp từng định hình nước Mỹ cách đây 50 năm có thể đã lỗi thời trong bối cảnh hiện tại.

Peter Navarro, cố vấn cấp cao Nhà Trắng và là một trong những kiến trúc sư của kế hoạch thuế nhập khẩu, cho biết mục tiêu cuối cùng là "lấp đầy những nhà máy đang bỏ trống một nửa, hoạt động cầm chừng quanh Detroit và khu vực Trung Tây".

Tuy nhiên, nước Mỹ hiện tại đã khác xa 50 năm trước. Thay vì cần hàng triệu công nhân làm việc tại dây chuyền lắp ráp, các nhà máy hiện nay chủ yếu được tự động hóa, sử dụng robot để thay thế con người. Điều này đồng nghĩa những nhà máy xây mới hoặc được mở lại sẽ cần ít lao động hơn, nhưng đòi hỏi kỹ năng chuyên biệt cao hơn.

"Công việc trong ngành sản xuất đã thay đổi rất nhiều. Số lượng nhân công cần thiết cũng thay đổi đáng kể", bà Carolyn Lee - Giám đốc Viện Sản xuất (MI) thuộc Hiệp hội các nhà sản xuất quốc gia Mỹ nhận định.

Bên trong một nhà máy của BMW tại South Carolina (Mỹ). Ảnh: Reuters

Vì thế, chính sách thuế của ông Trump có thể chỉ là một phần nỗ lực trong quá trình hồi sinh ngành sản xuất Mỹ. Các chuyên gia cho rằng nếu thuế nhập khẩu thực sự khuyến khích được doanh nghiệp mở rộng năng lực sản xuất trong nước, thách thức tiếp theo sẽ là đào tạo lực lượng lao động Mỹ phù hợp với ngành sản xuất hiện đại và khiến họ hào hứng làm điều này.

Trong nhiều thập kỷ sau Thế chiến II, Mỹ dẫn đầu thế giới về sản xuất. Nhưng 50 năm qua, số việc làm này dần chuyển ra nước ngoài. Nhiều nhà máy phải đóng cửa, kéo tụt triển vọng kinh tế của nhiều thị trấn và thành phố.

Nhiều năm qua, ông Trump luôn công kích việc Mỹ để mất sức mạnh sản xuất. Từ khi nhậm chức, ông đã áp thuế 25% lên nhôm, thép nhập khẩu; 25% lên xe con, xe tải nhỏ, linh kiện xe hơi; 25% với hàng hóa Mỹ, Mexico; 145% với hàng hóa Trung Quốc và 10% với toàn bộ đối tác thương mại khác.

"Công nhân thép, ôtô, nông dân và thợ thủ công lành nghề tại Mỹ đã phải chứng kiến người nước ngoài lấy đi việc làm và nhà máy của chúng ta", ông Trump cho biết trong một sự kiện tại Nhà Trắng tuần trước.

Trước khi các chính sách thuế nhập khẩu mới được công bố, một số tập đoàn lớn như Nvidia, Apple và Stellantis đã cam kết đầu tư vào sản xuất trong nước. Dù vậy, với tỷ lệ thất nghiệp chỉ 4,2%, số việc làm cần tuyển vẫn đang vượt xa nguồn cung.

Số liệu của Cục Thống kê Lao động Mỹ cho biết tính đến tháng 2/2025, có khoảng 482.000 việc làm sản xuất chưa được lấp đầy. Dự báo đến năm 2033, con số này có thể lên đến 1,9 triệu. Nếu đầu tư vào ngành sản xuất Mỹ tăng lên, số liệu này sẽ càng nhiều thêm.

Ngoài thách thức về kỹ năng, việc thay đổi chuỗi cung ứng còn gặp nhiều rào cản khác. Đây là quá trình tốn kém và cần nhiều thời gian, đặc biệt với các ngành công nghệ cao. Ví dụ, Foxconn - đối tác lắp ráp của Apple - phải mất nhiều năm mới đưa được các nhà máy tại Ấn Độ vào vận hành. Tuy nhiên, các cơ sở này thường xuyên phát sinh vấn đề.

Bên cạnh đó, tùy vào từng ngành, chuỗi cung ứng của doanh nghiệp lại có những ràng buộc khác nhau, từ nguyên liệu đầu vào, cơ sở hạ tầng, chất lượng và chi phí lao động đến chính sách của nước sở tại. Ví dụ, các hãng sản xuất chocolate của Mỹ phải phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu, vì cây cacao không thể trồng tại Mỹ.

Tổng thống Trump và CEO LVMH Bernard Arnault (phải) tại nhà máy ở Texas năm 2019. Ảnh: Reuters

Cách đây 6 năm, CEO LVMH Bernard Arnault cùng Tổng thống Trump cắt băng khánh thành nhà máy ở Texas, chuyên sản xuất túi xách cho thương hiệu hàng xa xỉ Louis Vuitton. Tuy nhiên, từ sau lễ khai trương đình đám, nhà máy này liên tiếp gặp vấn đề về sản xuất, Reuters trích lời các cựu nhân viên Louis Vuitton cho biết. Trong xếp hạng của Louis Vuitton toàn cầu, cơ sở này luôn nằm trong nhóm thấp nhất về sản lượng, do thiếu thợ da thuộc lành nghề đạt tiêu chuẩn của hãng.

Việc này cho thấy thách thức không chỉ với LVMH mà còn cả doanh nghiệp khác muốn mở nhà máy tại Mỹ để tránh bị áp thuế nhập khẩu.

Liệu thương mại tự do có phải là nguyên nhân chính kéo giảm việc làm ngành sản xuất tại Mỹ hay không vẫn còn là vấn đề tranh cãi. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng tự động hóa còn gây mất việc làm nhiều hơn.

"Hiện tại không còn kiểu công việc sản xuất không yêu cầu kỹ năng", Lee cho biết.

Công việc ngành sản xuất hiện đại đòi hỏi kiến thức về phần mềm, phân tích dữ liệu và cả lập trình, bà Lee giải thích. Số khác thậm chí yêu cầu công nhân phải biết sữa chữa robot. Dù không cần bằng đại học, các vị trí này vẫn đòi hỏi chứng chỉ hoặc đào tạo chuyên sâu.

Olaf Groth - Giáo sư tại Trường Kinh doanh Haas thuộc Đại học California, đồng ý với nỗ lực đưa sản xuất quay trở lại Mỹ. Tuy nhiên, nước này sẽ phải nâng cấp kỹ năng lao động từ trung bình lên trình độ cao hơn. "Lao động Mỹ hiện nay chưa phù hợp với yêu cầu của ngành sản xuất hiện đại", ông nhận định.

Bên cạnh đó, việc áp thuế nhập khẩu với mục đích đưa sản xuất về Mỹ có thể gây tổn thương cho chính các công nhân - đối tượng mà chính quyền Trump cam kết bảo vệ. Thuế tăng sẽ kéo giá hàng hóa lên cao. "Thuế nhập khẩu thực chất là một dạng thuế đánh vào người tiêu dùng và người bán hàng trong nước, chứ không phải các hãng sản xuất nước ngoài", JPMorgan - ngân hàng lớn nhất Mỹ - nhận định trong báo cáo tháng 2.

Dù vậy, nhiều doanh nhân vẫn ủng hộ nỗ lực khôi phục ngành sản xuất của ông Trump. Ravin Gandhi là cựu CEO công ty GMM Nonstick Coating - chuyên sản xuất lớp chống dính cho đồ bếp. Năm 2018, ông từng phản đối mạnh mẽ việc Mỹ áp thuế nhập khẩu lên hàng Trung Quốc, vì khiến giá sản phẩm đắt đỏ với người Mỹ.

Gandhi sau đó nghỉ việc, chuyển sang làm cho một quỹ đầu tư mạo hiểm. Kể từ đó, quan điểm của ông về thuế nhập khẩu thay đổi. Giờ đây, ông ủng hộ nỗ lực của Tổng thống. Mấu chốt nằm ở "robot và tự động hóa".

"Nhiều bạn bè của tôi là doanh nhân ngành sản xuất. Họ đang rất phấn khởi với số chi phí tiết kiệm được khi áp dụng tự động hóa. Máy móc không cần nghỉ ngơi, cũng chẳng phải nghỉ Giáng sinh", ông giải thích.

Gandhi thừa nhận tự động hóa khiến một số việc làm ở GMM biến mất. Tuy nhiên, ông tin tưởng công nghệ sẽ tạo ra các công việc hoàn toàn mới trong tương lai gần. "Tôi là người lạc quan về công nghệ. Tôi tin rằng 5 năm tới sẽ xuất hiện hàng loạt nghề mới chưa từng tồn tại", ông nói.

Hà Thu (theo Reuters, CNN)