Tại buổi phỏng vấn trực tuyến với VnExpress ngày 17/6, Phó cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) Mai Sơn chia sẻ cơ quan thuế luôn khuyến khích hộ kinh doanh chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp siêu nhỏ.

"Việc này sẽ giúp họ nhận được nhiều chính sách hỗ trợ, hoạt động minh bạch, rõ ràng. Nếu kinh doanh có lãi thì đóng góp cho ngân sách nhà nước, ngược lại thì họ không phải đóng góp", ông Sơn nói.

Theo ông Sơn, hộ kinh doanh khó được hưởng những ưu đãi về thuế, như thu nhập doanh nghiệp, khi đóng thuế khoán. Trong khi đó, việc tính thuế trên doanh thu, đặc biệt với những ngành hàng khác nhau và quy mô lớn, không phản ánh đúng thực tế lãi lỗ của các hộ này, gây ra sự thiếu công bằng.

Phó cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) Mai Sơn trả lời tại buổi phỏng vấn trực tuyến, ngày 17/6. Ảnh: Hoàng Giang

Thực tế, quy mô hoạt động của hộ kinh doanh đã khác trước. Lãnh đạo cơ quan thuế dẫn ví dụ các hộ kinh doanh không chỉ buôn bán tại một địa điểm, họ hoạt động trên các sàn thương mại điện tử, nền tảng mạng xã hội. Thậm chí, nhiều hộ còn có chuỗi cửa hàng, kinh doanh xuyên biên giới.

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, đến cuối 2024 cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ, cá nhân kinh doanh đang được quản lý thuế. Trong đó, số hộ kinh doanh ổn định là 2,2 triệu hộ. Tổng thuế thu từ khu vực này đạt gần 26.000 tỷ đồng vào năm ngoái.

Trong đó, nhiều hộ kinh doanh có doanh thu lớn, ngang với các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Chẳng hạn, thống kê có hơn 4.000 hộ có doanh thu trên 10 tỷ đồng. Trong đó, có 860 hộ kinh doanh thu từ 30 tỷ đồng trở lên. 5 hộ ghi nhận doanh thu trên 200 tỷ đồng mỗi năm, hoạt động trong các lĩnh vực thủy sản, thực phẩm, dược phẩm, giáo dục và nông sản.

Doanh nghiệp siêu nhỏ là một loại hình có quy mô rất nhỏ theo tiêu chí về lao động, doanh thu hoặc tổng nguồn vốn. Cụ thể, theo Nghị định 80, doanh nghiệp nông lâm nghiệp có doanh thu dưới 3 tỷ đồng, hoặc công ty thương mại, dịch vụ doanh thu dưới 10 tỷ đồng, có dưới 10 lao động thì được coi là doanh nghiệp siêu nhỏ.

Việt Nam hiện có trên 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo ra 8-9 triệu việc làm, tương đương với khối công ty tư nhân, theo số liệu của Cục Thống kê. Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị đặt mục tiêu cả nước có 2 triệu doanh nghiệp vào 2030 và 3 triệu tới 2045. Tức là, bình quân mỗi năm cả nước có thêm 30.000-40.000 doanh nghiệp.

Các chuyên gia cho rằng việc phát triển từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp mang lại lợi ích cho chính người kinh doanh, giúp thúc đẩy tăng trưởng khu vực kinh tế tư nhân. Tại Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (sửa đổi) được Quốc hội thông qua hôm 14/6, thuế suất ưu đãi 15-17% được áp dụng với doanh nghiệp có tổng doanh thu năm tối đa lần lượt 3 tỷ và 50 tỷ đồng, thấp hơn so với mức chung 20%.

Về mặt kế toán và thuế, theo Phó chủ tịch Hội Tư vấn và Đại lý thuế TP HCM Nguyễn Ngọc Tịnh, việc chuyển đổi từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp siêu nhỏ, không quá phức tạp.

Tiểu thương kinh doanh tại chợ Đồng Xuân, tháng 5/2025. Ảnh: Hoàng Giang

Theo Thông tư 132/2018, chế độ kế toán với doanh nghiệp siêu nhỏ được quy định đơn giản, linh hoạt. Cụ thể, họ được tự thiết kế các mẫu biểu hồ sơ chứng từ miễn là đảm bảo minh bạch trong việc mua vào hàng hóa. Các doanh nghiệp này cũng không nhất thiết phải lập báo cáo tài chính hàng năm, có thể khai và nộp thuế theo phương pháp trực tiếp giống như hộ trước đây.

Cách thức nộp thuế giữa hai mô hình cũng không khác biệt nhiều. Tỷ lệ nộp thuế giá trị gia tăng (VAT) với hộ và doanh nghiệp siêu nhỏ là giống nhau. Trong khi, tỷ lệ nộp thuế thu nhập doanh nghiệp với doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân với hộ chỉ khác biệt nhỏ về tỷ lệ đóng góp.

Dù vậy, nhiều hộ kinh doanh vẫn e ngại chuyển đổi, do tâm lý muốn duy trì sự đơn giản trong hoạt động, dù nhiều địa phương đã có chính sách hỗ trợ. Theo ông Mai Sơn, cơ quan thuế sẽ tiếp tục tuyên truyền, nghiên cứu các giải pháp hỗ trợ, giúp người dân, hộ kinh doanh hiểu rõ hơn về lợi ích lâu dài và công bằng khi chuyển đổi.

Ở khía cạnh khác, ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký, Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cho rằng Việt Nam cũng cần có nhóm chính sách rất mạnh để thúc đẩy khu vực 5 triệu hộ, cá nhân kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp hoạt động chính thức. Cụ thể, cơ quan quản lý phải thay đổi lớn về chính sách thuế, kế toán, tài chính theo hướng thật đơn giản và thân thiện.

Ngoài ra, ông Tuấn nhiều lần đề xuất nhà điều hành có các chính sách đột phá như miễn thuế thu nhập doanh nghiệp 2-3 năm với những công ty thành lập mới hay chuyển đổi từ hộ kinh doanh lên.

"Chúng ta miễn, giảm thuế cho các tập đoàn lớn được tại sao không thể dành cho các doanh nghiệp mới, doanh nghiệp nhỏ?", ông Tuấn đặt vấn đề, cho rằng việc này sẽ giúp khơi dậy tinh thần khởi nghiệp, khích lệ họ chuyển đổi, thành lập doanh nghiệp. Bởi theo ông, càng nhiều doanh nghiệp nhỏ hoạt động bài bản thì Việt Nam sẽ có thêm nhiều doanh nghiệp vừa và lớn trong tương lai, để khu vực này thực sự trở thành động lực quan trọng nhất của nền kinh tế.

Phương Dung