Lần đầu tiên sau nhiều năm, tại dự thảo Luật thuế thu nhập cá nhân (thay thế) vừa được Bộ Tài chính công bố, nhà quản lý bàn đến việc xác định lại phương pháp tính giảm trừ gia cảnh, trong đó có cân nhắc đưa chi phí y tế, giáo dục vào.

Nói với VnExpress, bà Nguyễn Thùy Dương, Giám đốc, Trưởng bộ phận tư vấn thuế thu nhập cá nhân, KPMG Việt Nam, đánh giá dự thảo lần này là một bước ngoặt tích cực từ nhà quản lý, thể hiện cách tiếp cận về thuế công bằng và hợp lý.

Nhà quản lý theo đó đề xuất mở rộng danh mục các khoản chi thiết yếu được trừ vào thu nhập chịu thuế, như chi phí y tế, giáo dục - đào tạo cho người nộp thuế và người phụ thuộc. Mức này sẽ do Chính phủ quy định.

Thay vì áp dụng một mô hình "đồng phục" cho mọi đối tượng, việc áp dụng các khoản giảm trừ đặc thù như giáo dục, y tế... giúp chính sách thuế phản ánh đúng bối cảnh sống và khả năng chi trả thực tế của từng cá nhân, bà Dương nhận định.

"Với cùng một mức thu nhập, người đang nuôi con nhỏ, chăm sóc cha mẹ già hay gánh chi phí điều trị bệnh mãn tính rõ ràng có sức chịu thuế khác nhau", chuyên gia KPMG nói thêm.

Việc tính toán các chi phí đặc thù như y tế, giáo dục được rất nhiều chuyên gia ủng hộ. Ông Đỗ Quốc Tuấn, nguyên cán bộ Cục Thuế TP HCM (cũ) nay là Thuế TP HCM, chỉ ra thực tế: "Một số người lao động phải bán tài sản hoặc vay nợ để trang trải chi phí điều trị cho vợ con hay người thân mắc bệnh hiểm nghèo, nhưng hiện nay họ vẫn thuộc diện phải nộp thuế thu nhập cá nhân. Điều này hoàn toàn không hợp lý".

Chuyên gia này kiến nghị đưa chi phí khám chữa bệnh hiểm nghèo vào giảm trừ gia cảnh, nếu có hóa đơn chứng từ tính theo thực chi. Đồng thời, các khoản học phí từ mầm non, phổ thông, trung học cũng nên được đưa vào giảm trừ gia cảnh, và áp dụng mức trần với chi giáo dục trình độ cao đẳng, đại học.

Phụ huynh đưa con làm thủ tục thi tốt nghiệp 2022 tại trường THPT Phú Nhuận, quận Phú Nhuận ngày 6/7/2022. Ảnh: Quỳnh Trần

Cũng theo chuyên gia KPMG, Bộ Tài chính có thể cân nhắc mở rộng thêm các khoản chi như chi phí thuê nhà hoặc lãi vay mua nhà - những khoản chi thường xuyên và mang tính thiết yếu với phần lớn người lao động tại đô thị lớn. Đây là những gánh nặng tài chính cố định mà người nộp thuế khó cắt giảm, đặc biệt trong bối cảnh giá nhà đất ngày càng tăng.

Nhu cầu sở hữu một căn hộ/ngôi nhà đầu tiên với người lao động là nhu cầu thiết yếu và chính đáng. Tuy nhiên, theo Phó cục trưởng Quản lý nhà và thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng), tại các đô thị lớn, để sở hữu một căn nhà trung bình (70 m², giá khoảng 3-4 tỷ đồng), người trẻ cần đến 20-25 năm tích lũy thu nhập, nếu không có hỗ trợ tài chính từ gia đình hoặc chương trình tín dụng ưu đãi.

Tỷ lệ giá nhà trên thu nhập hiện ở mức rất cao so với ngưỡng an toàn (gấp 6-8 lần thu nhập), đang là nút thắt lớn cản trở người trẻ tiếp cận nhà ở thương mại.

Trong bối cảnh Chính phủ cũng đang có những chính sách để khuyến khích người trẻ sở hữu căn nhà đầu tiên, các chính sách thuế động viên cho lực lượng lao động "an cư lạc nghiệp" là điều cần thiết.

Vì thế, việc ghi nhận các chi phí y tế, giáo dục, lãi vay mua nhà như khoản được giảm trừ không chỉ phản ánh sát hơn thu nhập thực tế còn lại, mà theo bà Nguyễn Thuỳ Dương, còn thể hiện tính nhân văn và khuyến khích ổn định đời sống người dân. "Đây là yếu tố nền tảng để xây dựng lực lượng lao động bền vững, gắn bó và có năng suất", bà nói.

Góp ý thêm khi xây dựng chính sách thuế, ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng trường Đại học Nguyễn Trãi, cũng nhấn mạnh chính sách thuế cần ưu tiên nhóm yếu thế như hộ độc thân nuôi con nhỏ, người có cha mẹ già phụ thuộc, lao động ngành giáo dục - y tế - xã hội đang bị thiệt thòi về lương. Lợi ích quốc gia ở đây là đảm bảo ổn định xã hội, giữ chân nguồn nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy tiêu dùng nội địa - động lực lớn cho tăng trưởng kinh tế bền vững.

Theo kinh nghiệm quốc tế, các khoản giảm trừ đặc thù thường xem xét đến "hành vi" sử dụng thu nhập của người nộp thuế. Đây là các khoản mà người nộp thuế được hưởng khi đáp ứng một số tiêu chí nhất định, ví dụ như chi cho các khoản được nhà nước khuyến khích, ví dụ giáo dục, y tế. Phạm vi các khoản này, theo quy định của từng quốc gia, cũng rất đa dạng.

Hiện nay, có nước cho phép giảm trừ các khoản đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế để khuyến khích người dân tham gia, có nước giảm trừ chi phí giáo dục của con hoặc giảm trừ với khoản lãi tiền vay mua nhà trả góp (để khuyến khích người dân sở hữu nhà) hoặc khoản đóng góp từ thiện.

Bên cạnh việc bổ sung các khoản giảm trừ gia cảnh đặc thù, ông Đỗ Quốc Tuấn đề nghị nâng mức giảm trừ cho người phụ thuộc so với cá nhân nộp thuế. Tỷ lệ giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc hiện nay chỉ chiếm 40% so với người nộp thuế, theo ông Tuấn, là quá thấp. "Trong khi đó, việc nuôi một đứa con thậm chí phát sinh chi phí thực tế còn nhiều hơn cả người lao động", ông nói.

Cũng theo một khảo sát từ năm 2022 của VnExpress với hơn 23.900 độc giả có mức thu nhập bình quân 22 triệu đồng mỗi tháng, người nộp thuế chi tiêu cho bản thân mỗi tháng hơn 10 triệu đồng nhưng họ tốn ít nhất 7 triệu đồng để nuôi một người phụ thuộc - chiếm 70% mức chi cho bản thân, lớn hơn nhiều so với tỷ lệ 40% mà Bộ Tài chính xác định.

Hiện nay, có những quốc gia áp dụng mức giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc ngang với người nộp thuế. Vì thế, ông Tuấn kiến nghị nâng mức giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc lên tối thiểu tương đương 60% cá nhân người nộp thuế.

Việc nâng tỷ lệ giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc, dưới góc nhìn của ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty Kế toán và Tư vấn Thuế Trọng Tín, thậm chí được xem là một trong chính sách để "khuyến sinh" trong bối cảnh chi phí nuôi dạy con cái đang là một trong những lý do khiến người trẻ ngại sinh con.