Báo cáo về nhựa lên sức khỏe con người do 27 giáo sư từ Đại học Boston (Mỹ), Tây Australia (Australia), Gothenburg (Thụy Điển) được công bố trên tạp chí y khoa The Lancet, bên thềm vòng đàm phán liên chính phủ về nhựa lần thứ sáu (INC 5.2) tại Geneva, Thụy Sĩ.

INC 5.2 hội tụ hơn 1.000 đại diện các quốc gia, đàm phán từ ngày 5/8 đến 14/8, nhằm tiến tới một hiệp ước toàn cầu giảm thiểu ô nhiễm nhựa.

Giáo sư, bác sĩ Philip Landrigan, Đại học Boston – tác giả chính báo cáo, nói những tác động của nhựa đến sức khỏe con người đang bị đánh giá thấp hơn nhiều so với các vấn đề như biến đổi khí hậu hay ô nhiễm không khí.

Những đứa trẻ đi trên bãi rác chứa đầy nhựa ở Rodriguez, tỉnh Rizal, Philippines, ngày 28/11/2024. Ảnh: Reuters

Từ nghiên cứu trên dữ liệu dịch tễ năm 2015, nhóm tác giả cho biết nhựa gây ra bệnh tật và tử vong từ trẻ sơ sinh đến người già, gây ra thiệt hại kinh tế liên quan đến sức khỏe lên tới hơn 1.500 tỷ USD mỗi năm.

Mức này tính toán dựa trên chi phí y tế và tổn hại năng suất do bệnh tật từ ba hóa chất nhựa gồm bisphenol (BPA), chất chống cháy (PBDE) và chất hóa dẻo (DEHP) trên phạm vi 38 quốc gia.

Cụ thể, giáo sư Maureen Cropper (Đại học Maryland), đồng tác giả báo cáo, cùng các cộng sự ước tính hóa chất BPA có liên quan đến 5,4 triệu trường hợp bệnh tim thiếu máu cục bộ và 346.000 ca đột quỵ. Tình trạng này dẫn đến các ca tử vong do bệnh tim và đột quỵ lần lượt ở mức 237.000 và 194.000 ca.

Trong khi đó, DEHP liên quan đến 164.000 ca tử vong ở những người từ 55–64 tuổi. Việc tiếp xúc với PBDE trước khi sinh của người mẹ cũng dẫn đến việc mất 11,7 triệu điểm IQ ở trẻ em sinh năm 2015.

Báo cáo kết luận hóa chất độc hại từ nhựa khiến phụ nữ suy giảm khả năng sinh sản, ảnh hưởng chu kỳ sinh và suy giảm chức năng nhận thức ở trẻ sinh ra. Hóa chất nhựa cũng gây kháng insulin, tăng huyết áp, béo phì ở trẻ em và tiểu đường tuýp 2, bệnh tim mạch, đột quỵ và ung thư ở người lớn.

Kết luận trên dựa trên dữ liệu dịch tễ chỉ với ba loại hóa chất nhựa. Thực tế, các sản phẩm nhựa có tới hơn 16.000 hóa chất, từ chất khởi nguyên (monome), xúc tác, hỗ trợ chế biến, đến phụ gia (hóa dẻo, chống cháy, độn, nhuộm, chất ổn định). Trong khi đó, các tác giả cho biết dữ liệu về mức độ nguy hiểm của hơn hai phần ba hóa chất nhựa chưa được công bố.

Trong số hóa chất nhựa có dữ liệu, khoảng 75% (hơn 4.200 chất) được phát hiện là "cực kỳ nguy hiểm" do tính độc hại, khả năng bền vững, tích tụ sinh học và tính di động của chúng. Gần 1.500 trong số các hóa chất này là chất gây ung thư, đột biến hoặc gây độc cho quá trình sinh sản.

Hầu hết hóa chất nhựa, bao gồm cả chất phụ gia, không liên kết hóa học với gốc polyme. Thay vào đó, chúng được kết nối theo phương thức vật lý bằng cách trộn lẫn, do đó có thể được giải phóng ra môi trường xung quanh thông qua quá trình thẩm thấu, bay hơi và mài mòn. Các hóa chất này sau đó xâm nhập vào cơ thể con người thông qua đường tiêu hóa, hô hấp và hấp thụ qua da.

Con người tiếp xúc rất nhiều với hóa chất nhựa trong quá trình sản xuất, tiêu dùng và thải bỏ. Trong đó, vật liệu tiếp xúc thực phẩm như hộp đựng, túi nilon, chai, thiết bị chế biến thực phẩm có nguy cơ giải phóng hóa chất nhựa vào đồ uống và thực phẩm. Gần 1.500 hóa chất nhựa được giải phóng vào thực phẩm. Mức độ giải phóng phụ thuộc vào nhiệt độ, thời gian tiếp xúc, cũng như hàm lượng chất béo và độ acid của thực phẩm, đồ uống được chứa.

Năm ngoái, các giảng viên Đại học New York cùng bác sĩ Bệnh viện Philadelphia đã công bố nghiên cứu về ba nhóm hóa chất trên, ước tính chi phí liên quan đến bệnh tật từ hóa chất nhựa tương đương 1,22% GDP nước Mỹ vào năm 2018. Trong đó, riêng chi phí y tế do phơi nhiễm với "hóa chất vĩnh cửu" PFAS ở mức 22 tỷ USD.

Trong quá khứ, nhiều mối nguy với sức khỏe con người đã được kiểm soát như thủy ngân, chì. Trong khi đó, hóa chất nhựa đang gây ra nguy cơ cao cho sức khỏe nhân loại do sản lượng, sử dụng rộng rãi và khả năng tiếp xúc lớn với con người.

So sánh ô nhiễm nhựa với chì, báo cáo cho biết luật pháp và chính sách của các quốc gia có thể giúp giảm thiểu tình trạng này. Nhóm chuyên gia kêu gọi các đại biểu từ gần 180 quốc gia tham dự tại vòng đàm phán Geneva đi đến thống nhất về một hiệp ước sau những thất bại trước đó.

Nhựa được sản xuất từ dầu mỏ, tăng mạnh sản lượng từ 2 triệu tấn vào năm 1950 lên 475 triệu tấn vào năm 2022. Con số này dự kiến sẽ tăng gấp ba vào năm 2060. Tuy vậy, chưa đến 10% tổng lượng nhựa được tái chế, gây vấn nạn lớn với sức khỏe con người, ô nhiễm môi trường cũng như biến đổi khí hậu.

Vòng đàm phán về hiệp ước nhựa toàn cầu được Liên Hợp Quốc khởi xướng từ năm 2022, đang ở vòng đàm phán cuối sau năm vòng thất bại trước đó. Điểm nghẽn lớn nhất là các quốc gia dầu mỏ không muốn giảm sản xuất nhựa, trong bối cảnh ngành này được dự báo là nguồn cầu chính với dầu mỏ trong tương lai khi phương tiện giao thông dịch chuyển sang dùng điện.

Bảo Bảo (theo CBS, The Lancet)