Ngày 4/3, Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt đầu áp thuế nhập khẩu với sản phẩm từ Canada, Mexico và Trung Quốc. Canada ngay lập tức tung đòn thuế trả đũa. Thủ hiến tỉnh Ontario Doug Ford bất mãn đến mức dọa phụ thu 25% hoặc thậm chí dừng xuất khẩu điện sang 3 bang của Mỹ. Thông tin này khiến ông Trump nổi giận, dọa nâng gấp đôi thuế với nhôm, thép Canada lên 50%.

Sau đó, quan chức Mỹ và Canada phải sắp xếp một cuộc họp về thương mại. "Cuộc nói chuyện rất hiệu quả", Ford cho biết trước báo giới sau khi sự kiện kết thúc. Ông nói rằng cảm thấy "nhiệt độ đã hạ xuống" và sẽ gặp Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick vào tuần tới.

Dù vậy, Canada cũng đã yêu cầu tham vấn với Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) về thuế nhôm, thép của Mỹ. Họ cáo buộc thuế này vi phạm các quy định về thương mại.

Giới phân tích cho rằng cuộc chiến thương mại rất dễ vượt tầm kiểm soát của các nước. Nếu các lãnh đạo trên toàn cầu không cẩn thận, họ có thể mắc kẹt trong vòng xoáy trả đũa, khiến tình hình ngày càng leo thang. "Cuộc chiến đã lan rộng sang các lĩnh vực khác", Mary Lovely - nhà phân tích cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson - nhận định.

Bên cạnh đó, đây không chỉ là cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Canada. Sau khi bị ông Trump áp thuế nhập khẩu bổ sung 10% hồi tháng 2, Trung Quốc cũng nhanh chóng áp thuế trả đũa, đồng thời siết xuất khẩu nhiều kim loại quan trọng và đưa nhiều doanh nghiệp Mỹ vào danh sách đen.

Châu Âu hôm 12/3 cũng phản ứng với thuế nhôm thép của Mỹ bằng thuế tương tự nhắm vào quần áo, rượu của Mỹ. Để đáp trả, Tổng thống Trump ngày 13/3 đe dọa đánh thuế tới 20% rượu vang, sâm panh và các loại đồ uống có cồn khác từ châu Âu.

Sản phẩm của Mỹ bị rút khỏi các quầy hàng trong siêu thị ở British Columbia (Canada). Ảnh: Reuters

Cuộc chiến thương mại leo thang khiến nhà đầu tư, các CEO và các nhà kinh tế học hoảng sợ. "Liệu việc này có thể vượt khỏi tầm kiểm soát không?", Kent Smetters - Giáo sư tại Trường Wharton thuộc Đại học Pennsylvania - cho biết trên CNN. Ông cho rằng khả năng kinh tế Mỹ rơi vào suy thoái năm nay "vẫn còn bỏ ngỏ".

Theo Lovely, Tổng thống Mỹ đang coi thuế nhập khẩu là công cụ để đạt mục đích trong các vấn đề không liên quan đến thương mại, từ nhập cư, ma túy, bảo vệ thế thống trị của USD đến đàm phán hòa bình Nga - Ukraine. "Ông ấy nghĩ rằng thuế có thể giải quyết mọi vấn đề", bà nói.

Tuy nhiên, Tổng thống Mỹ ra tín hiệu sẽ không sớm chấm dứt quá trình này. Dù thị trường chứng khoán Mỹ đi xuống gần đây, ông Trump vẫn giữ nguyên lời đe dọa áp thuế nhập khẩu đối ứng với tất cả đối tác thương mại của nước này kể từ ngày 2/4. Nếu được thực hiện, thuế này sẽ châm ngòi cho làn sóng trả đũa còn lớn hơn.

"Những gì diễn ra vài tuần qua cho chúng ta thấy thương mại chịu ảnh hưởng lớn từ cảm xúc. Các quốc gia lại hay để bụng và ngày càng có nhiều nước lớn tham gia vào vòng xoáy này", Christine McDaniel, cựu quan chức thương mại dưới thời cựu Tổng thống George W. Bush, nhận xét.

Thủ hiến tỉnh Ontario hiện là một trong những người phản đối mạnh mẽ nhất chính sách thương mại của ông Trump. Trong khi đó, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum chọn cách tiếp cận mềm mỏng hơn. Ngày 12/3, bà cho biết sẽ đợi đến ngày 2/4 trước khi đưa ra phản ứng với thuế của ông Trump.

Tuy nhiên, những việc này chỉ khiến nhà đầu tư và lãnh đạo doanh nghiệp thêm bất an. "Hành vi của con người rất khó đoán. 30 năm trước, các nhà kinh tế học thương mại có thể dễ dàng dự báo điều này. Nhưng ngày nay, không có mô hình nào cả", McDaniel nói.

Một diễn đàn doanh nghiệp tại Mỹ ngày 12/3 cho thấy các CEO đang cắt giảm kế hoạch tuyển dụng và đầu tư. Tại một sự kiện khác của Đại học Yale tuần này, 85% CEO tham gia phản đối chính sách thương mại của ông Trump, 94% lo ngại lạm phát và 85% tin rằng thuế nhập khẩu sẽ chỉ phản tác dụng.

Trên CNN, Jeffrey Sonnenfeld - nhà sáng lập Viện Lãnh đạo Yale - cho biết các lãnh đạo doanh nghiệp tin rằng thuế nhập khẩu nên được áp dụng có chọn lọc. Vì thế, họ "nổi giận" khi ông Trump áp thuế với mọi quốc gia. "Cuộc tấn công toàn diện vào các đồng minh thay vì các quốc gia thù địch đã khiến các CEO thất vọng và xấu hổ", Sonnenfeld nói.

Dù vậy, hiện tại vẫn còn quá sớm để biết cuộc chiến thương mại này sẽ đi đến đâu và hậu quả lên nền kinh tế cũng như thị trường tài chính như thế nào. Lãnh đạo các nước cũng chần chừ chưa hành động theo hướng leo thang căng thẳng, để tránh gây thêm tổn thương cho nền kinh tế.

Ông Trump cũng có thể giảm bớt việc gây sức ép thuế nhập khẩu, nếu kinh tế Mỹ thực sự yếu đi hoặc Wall Street giận dữ hơn nữa. "Tổng thống đang ở trong tình thế khó khăn. Mỗi chính sách thuế, hoặc lời đe dọa áp thuế đều sẽ khiến ông ấy khó khăn hơn nữa. Nếu tiếp tục theo hướng này, giá cả sẽ tăng cao và kinh tế Mỹ khả năng chậm lại", Simon Johnson - người đứng đầu bộ phận Quản trị và Kinh tế toàn cầu thuộc Học viện Công nghệ Massachusetts - kết luận.

Hà Thu (theo CNN, Reuters)