"Hoạt động ngắm cá voi đẳng cấp thế giới của chúng ta giờ đã là chuyện của quá khứ", Colin Barnes, Giám đốc Cork Whale Watch nói trong tuyên bố đóng cửa vĩnh viễn công ty vào cuối tháng 5.

Công ty cũng hủy các tour du lịch ngoài khơi phía nam Ireland, vùng biển Đại Tây Dương, và nói đây đã là một vùng biển "trống rỗng". Cá voi đã rời vùng biển Cork khi cá trích - thành phần quan trọng trong chuỗi thức ăn của chúng - gần như tuyệt chủng bởi tình trạng đánh bắt quá mức, theo ông Barnes.

Cá voi lưng gù ngoài khơi Cork, năm 2023. Ảnh: Irish Times

Cork Whale Watch có trụ sở tại làng Union Hall (thành phố Cork, tỉnh Munster), là công ty tổ chức tour ngắm cá voi đầu tiên tại Ireland, thành lập năm 2001. Trước đó, Barnes, Giám đốc công ty, hành nghề đánh bắt cá. Khi thấy lượng cá giảm mạnh, ông chuyển sang hoạt động dịch vụ giúp mọi người thưởng ngoạn cảnh đẹp của sinh vật biển cả. "Mọi người nhìn tôi như thể bị điên", ông hồi tưởng trên tờ Irish Times.

Tuy nhiên, chuỗi thức ăn đại dương bắt đầu bị ảnh hưởng khi "vài kẻ ngốc tham lam trên những chiếc tàu kéo lớn" đánh bắt cá trích quá mức. Đây là loài cá ăn sinh vật phù du và "nuôi cả đại dương", từ các loài cá lớn hơn đến cá heo, voi, chim biển, hải cẩu.

Tình trạng đánh bắt cá trích không phổ biến trước những năm 1980, nhưng sau đó, chúng được dùng làm nguyên liệu sản xuất hoặc bổ sung cho thức ăn của cá hồi, động vật nuôi.

Không có biện pháp bảo vệ nào cho loài cá này vì chúng được coi là "không quan trọng và được bán với giá rất thấp", ở mức 15 cent mỗi kg, rẻ hơn cả rác thải (18 cent một kg). Bởi giá trị thấp, các tàu cá tính toán cách thức đánh bắt số lượng lớn để bù lại. Ví dụ, thời điểm đánh bắt thường được chọn vào tháng 9 và 10 - mùa cá trích đẻ trứng. Trong thời gian này, cá trích tụ tập thành bầy lớn, cho phép tàu kéo đánh bắt nhiều cá cùng lúc.

Tình trạng cá trích bị đánh bắt quá mức kéo theo một thảm họa sinh thái, theo ông Barnes. Trong hơn 25 năm tổ chức tour, lần cuối cùng ông chứng kiến cá voi tụ tập đông đảo là 2004. Khi ấy, một đàn cá trích khổng lồ tụ tập ở phía nam ngọn hải đăng Galley Head (ngọn hải đăng hoạt động vào thế kỷ 19 ở vùng biển phía Nam của Cork), tạo nên một cuộc tụ tập "không thể tin nổi" của những kẻ săn mồi. Những năm sau này, Barnes cũng như người dân tại đây không bao giờ còn thấy một cuộc tụ tập đông đảo tương tự.

Ông đã nỗ lực cảnh báo về tình trạng sụt giảm các loài cá đại dương bằng một bài viết trên trang chính của công ty năm 2008, nhưng không được chú ý.

Đồng tình với ý kiến trên, Mark Gannon, Giám đốc Atlantic Whale and Wildlife Tours, nói hành động đánh bắt cá trích số lượng lớn là hình thức "tàn khốc" với hệ sinh thái biển cả. Ông ví von hành động này giống như người nông dân nhổ hết cỏ khỏi cánh đồng và mong đàn bò của mình phát triển mạnh.

Chuyện công ty tour ngắm cá voi đóng cửa sau 25 năm đã tạo làn sóng phản đối của công chúng cùng cam kết hành động của chính phủ nhằm bảo vệ nguồn cá và đa dạng sinh học biển.

"Chúng tôi phải đưa ra các biện pháp để bảo vệ loài cá trích này, cũng như nguồn cá và động vật hoang dã khác phụ thuộc vào nó. Hành động này nhằm ngăn chặn sự sụp đổ của toàn bộ chuỗi thức ăn", Christopher O'Sullivan, Bộ trưởng Thiên nhiên, Di sản và Đa dạng sinh học, nói.

Ông Patrick Murphy, Giám đốc Tổ chức sản xuất cá miền Nam và Tây Ireland, giải thích thêm rằng tình trạng nước đại dương ấm lên dường như đẩy cá trích đi xa hơn về phía tây và bắc, kéo theo lượng cá voi được nhìn thấy ngoài khơi Cork giảm mạnh.

"Chúng tôi đang yêu cầu đánh giá khoa học thích hợp cho loài này, qua đó xây dựng chính sách quản lý phù hợp nhằm đảm bảo tính bền vững liên tục của nghề đánh bắt cá", ông nói.

Bảo Bảo (theo Irish Times, Guardian, Irish Examiner)