Ngày 6/8, Tổng thống Mỹ Donald Trump ký sắc lệnh tăng thuế nhập khẩu với hàng hóa từ Ấn Độ thêm 25%, nâng tổng thuế lên 50%, với lý do nước này liên tục mua dầu thô Nga. Đây là mức thuế thuộc nhóm cao nhất áp dụng với các đối tác thương mại của Mỹ. Thuế này sẽ có hiệu lực từ ngày 27/8.

Cùng ngày, ông cho biết có thể công bố áp thêm thuế nhập khẩu lên Trung Quốc, với lý do tương tự. Tuy nhiên, quyết định cuối cùng còn tùy thuộc tình hình thực tế. "Tôi chưa thể nói chắc chắn. Chúng tôi đã làm vậy với Ấn Độ và dự kiến tiếp tục với một số nước khác. Một trong số đó có thể là Trung Quốc", ông giải thích.

Theo CNBC, đây là tín hiệu mới nhất cho thấy ông Trump đang hiện thực hóa lời đe dọa trừng phạt các quốc gia mua dầu Nga. Mục tiêu gây sức ép buộc Nga chấm dứt chiến sự tại Ukraine, do xuất khẩu năng lượng đóng góp lớn cho ngân sách Moskva.

Sau khi chiến sự nổ ra đầu năm 2022, dầu Nga bị phương Tây xa lánh và áp đặt nhiều lệnh trừng phạt. Ấn Độ và Trung Quốc vì thế dần trở thành khách mua lớn nhất của sản phẩm này. DW trích số liệu cho biết giai đoạn 2021-2024, nhập khẩu mặt hàng này từ Nga của Ấn Độ tăng 19 lần, lên 1,9 triệu thùng một ngày. Trong khi đó, mức tăng của Trung Quốc là 50%, lên 2,4 triệu thùng một ngày.

Ông Trump cho biết thuế mới sẽ có hiệu lực sau 21 ngày. Việc này sẽ giúp Nga và Ấn Độ có thời gian đàm phán với Mỹ về thuế nhập khẩu. Ông cũng dự kiến công bố thêm các lệnh trừng phạt thứ cấp với những nền kinh tế khác có quan hệ thương mại dầu mỏ với Nga. Nhà Trắng cho biết sẽ công bố chi tiết vào ngày 8/8.

Một mỏ dầu của hãng dầu Rosneft tại Krasnoyarsk, Nga. Ảnh: Reuters

Giới phân tích cho rằng nếu hoạt động mua dầu Nga của Trung Quốc và Ấn Độ thay đổi dưới áp lực từ Mỹ, tác động sẽ không chỉ dừng lại ở các nước này.

Petras Katinas - nhà nghiên cứu năng lượng tại Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch (CREA) cho biết trên DW rằng Ấn Độ đã tiết kiệm được 33 tỷ USD chi phí năng lượng giai đoạn 2022-2024. Nguyên nhân là Moskva hạ giá mạnh tay khi châu Âu giảm phụ thuộc vào dầu khí Nga.

Katinas cho biết chính sách lâu dài của Ấn Độ là cân bằng quan hệ với Mỹ, Nga và Trung Quốc, không nghiêng về bên nào. Đây là nền tảng cho quyết định mua dầu Nga giá rẻ, khi New Delhi ưu tiên "an ninh năng lượng và giá cả hợp lý".

Giới phân tích cho rằng thuế thứ cấp 25% của ông Trump có thể khiến Ấn Độ giảm mua dầu Nga. Các lệnh trừng phạt bổ sung cũng sẽ khiến tình hình càng tồi tệ thêm.

Truyền thông Ấn Độ ước tính việc ngừng mua này có thể khiến chi phí mua nhiên liệu của nước này tăng thêm 9-11 tỷ USD mỗi năm. Bộ Ngoại giao nước này ngày 6/8 gọi mức thuế mới của Mỹ là "bất công và vô lý".

Ấn Độ hiện không còn hưởng lợi nhiều từ việc mua dầu Nga so với năm 2022. Khi đó, họ được giảm giá tới 15-20 USD một thùng. Hiện tại, con số này chỉ còn quanh 5 USD, Sumit Ritolia - nhà phân tích dầu tại hãng dữ liệu Kpler cho biết.

Tuy nhiên, các nhà máy lọc dầu của quốc gia Nam Á vẫn liên tục mua dầu Nga. Hồi tháng 6, nhập khẩu mặt hàng này lên cao nhất 11 tháng, đạt 2,08 triệu thùng một ngày. Con số này chiếm 44% tổng dầu nhập khẩu của Ấn Độ, phản ánh chiến lược phòng trừ rủi ro địa chính trị và sự cạnh tranh về giá.

Ritolia dự báo các doanh nghiệp Ấn Độ có thể mất khoảng một năm để giảm phụ thuộc vào dầu Nga, nếu bắt buộc phải làm điều này. Cuối tháng trước, các nhà máy lọc dầu quốc doanh như Indian Oil, Hindustan Petroleum, Bharat Petroleum và Mangalore Refinery Petrochemical đã ngừng mua thêm dầu Nga, do chiết khấu giảm và áp lực từ ông Trump gia tăng.

Trung Quốc cũng được ông Trump nhắc đến với khả năng bị áp thuế thứ cấp. Họ hiện là khách mua dầu lớn nhất của Moskva.

Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng Bắc Kinh nhiều khả năng không bị tăng thuế. Nước này có tổng kim ngạch thương mại với Mỹ lớn gấp 4 lần Ấn Độ. Bên cạnh đó, quy mô kinh tế lớn, cùng lợi thế về nguồn cung đất hiếm sẽ là đòn bẩy giúp Bắc Kinh kiềm chế lập trường của ông Trump. Nước này hiện bị Mỹ áp thuế nhập khẩu 30% với hầu hết hàng hóa, cho đến ngày 12/8.

Dù vậy, nếu cả Ấn Độ và Trung Quốc cùng dừng mua dầu, kinh tế Nga sẽ chịu thêm sức ép. Theo Phó chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev, nước này đang chịu khoảng 30.000 lệnh trừng phạt từ phương Tây.

Ngân sách Nga nhạy cảm với biến động giá dầu, do ngành dầu khí đóng góp khoảng 30% tổng thu. Trong khi đó, chi tiêu cho quân sự lại đang tăng nhanh chóng. Politico trích báo cáo của Viện nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) cho biết năm ngoái, chi tiêu quân sự của nước này là 13.100 tỷ ruble (145,9 tỷ USD), tương đương 6,7% GDP. Con số này tăng 40% so với năm trước đó.

Trong khi đó, báo cáo của Bộ Tài chính Nga cho thấy nguồn thu từ dầu khí trong tháng 7 giảm mạnh tháng thứ 3 liên tiếp, còn 787 tỷ ruble. Nguyên nhân là giá dầu giảm và đồng ruble mạnh lên. Tổng cộng 7 tháng đầu năm, con số này giảm 19% so với cùng kỳ năm ngoái, về 5.520 tỷ ruble.

Với thị trường toàn cầu, các lệnh trừng phạt mới của Mỹ có thể gây ra cú sốc giá dầu và làm gián đoạn dòng chảy thương mại, tương tự đầu năm 2022. "Nếu Ấn Độ không mua dầu Nga năm 2022, giá đã có thể lên 120 USD, thậm chí là 300 USD một thùng", Ritolia nhận định. Dầu thô Brent chỉ có giá quanh 80 USD trước chiến sự, sau đó vượt 100 USD khi xung đột nổ ra.

Giới phân tích từ lâu đã cảnh báo nếu nguồn cung dầu Nga đột ngột giảm mạnh, giá sẽ tăng vọt, do các nước bị ảnh hưởng đổ xô tìm nguồn khác thay thế. Kể cả khi Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) đã tăng sản xuất liên tục từ tháng 4 năm nay, việc bổ sung vài triệu thùng dầu mỗi ngày trong ngắn hạn vẫn là rất khó do các rào cản về công suất dự phòng và logistics.

"Chẳng nơi nào có thể cung cấp khoảng 5 triệu thùng dầu mỗi ngày đủ nhanh để ngăn giá tăng cao", Alexander Kolyandr - nhà nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu cho biết trên Independent.

Giá nhiên liệu cao sẽ khiến lạm phát tăng tốc trên toàn cầu, kể cả Mỹ. Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) ước tính giá dầu cứ tăng 10 USD, lạm phát nước này sẽ thêm 0,2 điểm phần trăm. Ngân hàng Trung ương Ấn Độ cũng có tính toán tương tự.

Giá dầu Brent hiện ở mức 66 USD. Vì thế, nếu lên mức 110-120 USD, lạm phát có thể tăng thêm 1 điểm phần trăm, khiến chi phí năng lượng, giao thông, thực phẩm tăng vọt với cả người tiêu dùng và doanh nghiệp.

Katinas cho biết các lệnh trừng phạt thứ cấp sẽ khiến "các bên liên quan" tăng đáng kể, đe dọa khả năng tiếp cận hệ thống tài chính Mỹ của doanh nghiệp Ấn Độ, đồng thời khiến các ngân hàng, nhà máy lọc dầu và hãng vận tải biển gặp rủi ro vì phụ thuộc nhiều vào thị trường toàn cầu.

Dù vậy, Bắc Kinh đến nay vẫn luôn coi nhập khẩu dầu là ưu tiên chiến lược, không chịu tác động từ sức ép chính trị. Trong khi đó, Ấn Độ có thể giảm mua nếu chịu áp lực, nhưng sẽ khó từ bỏ hoàn toàn dầu Nga, Ritolia dự báo.

Reuters cũng trích nguồn tin thân cận cho biết sự thay đổi trong ngắn hạn là bất khả thi. "Các hợp đồng đã ký đều là dài hạn. Việc dừng mua chỉ trong một đêm là không thể", người này nói.

Hà Thu (theo DW, Economic Times, Moscow Times)