Tại dự thảo Luật Quản lý thuế đang lấy ý kiến, Bộ Tài chính dẫn số liệu đến cuối 2024 cho biết cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ, cá nhân kinh doanh đang được quản lý thuế. Trong đó, số hộ kinh doanh ổn định là 2,2 triệu hộ.

Tổng thuế thu từ khu vực này đạt gần 26.000 tỷ đồng trong năm 2024. Mức thuế khoán bình quân của mỗi hộ kinh doanh hiện khoảng 672.000 - 700.000 đồng một tháng. Trong khi đó, mức thuế bình quân theo phương pháp kê khai là khoảng 4,6 triệu đồng một tháng, tức cao gấp gần 7 lần.

Trong đó có hơn 4.000 hộ kinh doanh có doanh thu trên 10 tỷ đồng nhưng hơn một nửa trong số này vẫn nộp thuế khoán với mức thuế rất thấp, chỉ khoảng 0,4% doanh thu.

Hoá đơn điện tử được in từ máy tính tiền tại một siêu thị, tháng 6/2025. Ảnh: Phương Dung

Bộ Tài chính cho rằng tình trạng trên là "bất công nghiêm trọng", do đó họ đề xuất đổi mới phương pháp quản lý thuế với doanh nghiệp siêu nhỏ, gồm cả hộ, cá nhân kinh doanh.

Cụ thể, ngành thuế sẽ xóa bỏ quy định khoán thuế với hộ, cá nhân kinh doanh để chuyển sang cơ chế tự khai, tự nộp thuế theo phương pháp trực tiếp (tỷ lệ % trên doanh thu).

Nhà điều hành cũng bổ sung quy định về chế độ kế toán và hóa đơn. Trong đó, hộ, cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng một năm trở lên sẽ áp dụng chế độ kế toán đơn giản như các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Họ sẽ phải sử dụng hóa đơn điện tử có mã hoặc không có mã của cơ quan thuế. Hiện, hộ bán hàng hóa, dịch vụ trực tiếp đến người tiêu dùng phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền kết nối chuyển dữ liệu đến cơ quan thuế từ ngày 1/6, theo Nghị định 70.

Các hộ có doanh thu thuộc đối tượng chịu thuế giá trị gia tăng (từ 200 triệu đồng đến dưới 1 tỷ đồng mỗi năm) sẽ áp dụng hóa đơn điện tử có mã hoặc không có mã của cơ quan thuế. Họ có thể sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền nếu có điều kiện, hoặc bill tính tiền đáp ứng điều kiện về hóa đơn điện tử.

Nhóm này cũng được dùng hóa đơn đơn giản cho phép họ lập "biên nhận bán hàng điện tử" qua app, Zalo, SMS, hoặc mẫu có mã QR. Song các hộ này phải có lộ trình áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối dữ liệu với cơ quan thuế.

Từ 2027, hộ, cá nhân kinh doanh có doanh thu hàng năm từ 800 triệu đồng trở lên sẽ dùng phải áp dụng hóa đơn khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế. Sau đó 1 năm, nhóm có ngưỡng doanh thu 200-800 triệu đồng sẽ phải sử dụng loại hóa đơn này.

Tổng thu ngân sách nhà nước từ hộ, cá nhân kinh doanh 3 tháng đầu năm ước đạt 8.695 tỷ đồng, tăng 25,7% so với cùng kỳ năm 2024. So với các nước, tỷ lệ hộ kinh doanh so với dân số Việt Nam năm 2024 chỉ đạt 2,17%, thấp hơn nhiều so với Mỹ (6,88%), Canada (8,79%), Anh (8,55%), Ấn Độ (4,19%), Thái Lan (5,63%).

Theo Bộ Tài chính, giải pháp trên sẽ giúp chống thất thu ngân sách hiệu quả từ các hộ kinh doanh lớn. Việc bắt buộc áp dụng hóa đơn điện tử và chế độ kế toán đơn giản sẽ là cú hích, thúc đẩy các hộ kinh doanh làm quen với quản trị tài chính bài bản, từng bước phát triển thành doanh nghiệp.

Dù vậy, bộ này cũng chỉ ra việc chuyển đổi có thể gây khó khăn cho những mô hình siêu nhỏ như quán tạp hóa trong hẻm, quán cà phê vỉa hè, người bán hàng online, đặc biệt là các hộ do phụ nữ, người dân tộc thiểu số, người già làm chủ với trình độ công nghệ hạn chế. Nếu áp dụng sẽ có nguy cơ một số hộ kinh doanh nhỏ phải ngừng hoạt động do không đáp ứng được yêu cầu mới.

Giai đoạn đầu triển khai (2025-2026) có thể gặp tình trạng quá tải hệ thống khi hàng triệu hộ kinh doanh cùng chuyển đổi. Nhiều hộ kinh doanh cũng cho biết, chi phí tuân thủ để đáp ứng quy định mới có thể dao động từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng mỗi năm, đòi hỏi các chính sách hỗ trợ tài chính phù hợp.

Phương Dung