Cá cóc Cao Bằng có tên khoa học Tylototriton koliaensis, thuộc giống cá cóc (Tylototriton). Đây là loài cá cóc thứ 10 được phát hiện tại Việt Nam và loài thứ 42 trên thế giới. Các nhà khoa học đặt tên cho loài mới là cá cóc Cao Bằng, khu vực ghi nhận loài mới này thuộc Vườn quốc gia (VQG) Phia Oắc - Phia Đén, tỉnh Cao Bằng. Phát hiện được công bố trên tạp chí khoa học quốc tế Alytes.

Nhóm nhà khoa học gồm TS Lê Xuân Đắc, TS Lê Xuân Sơn, Viện Sinh thái Nhiệt đới, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga; TS Nikolay A. Poyarkov (ĐH Tổng hợp Matxcơva, LB Nga) cùng các cộng sự phát hiện loài mới khi khảo sát thực địa khu vực dưới chân dãy núi Phia Oắc, thuộc VQG Phia Oắc - Phia Đén (huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng). Nhóm nghiên cứu ghi nhận loài cá cóc Cao Bằng phân bố ở độ cao từ 1000 m đến 1400 m so với mực nước biển, thuộc khu vực Đèo Kolia và Nông trại hữu cơ Kolia.

Loài cá cóc Cao Bằng. Ảnh: Nikolay A. Poyarkov

Theo thông tin từ Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga, cá cóc Cao Bằng có lưng màu đen, bụng màu xám đen, tứ chi màu đen; đầu ngón chi trước và ngón chi sau, một phần của lòng bàn các chi có màu cam sáng, sọc màu cam kéo dài dọc theo mép dưới của đuôi đến cuối đuôi. Chúng không có các vệt màu cam sáng trên tuyến mang tai hoặc nốt sần bên sườn.

Các nhà khoa học đã so sánh hình thái và giải phẫu (cấu trúc hàm răng và xương hộp sọ) kết hợp phân tích sinh học phân tử (so sánh, giải mã trình tự gene...) xác định cá cóc Cao Bằng khác biệt với các loài cá cóc đã biết tại Việt Nam cũng như trên thế giới.

Loài cá cóc Cao Bằng sinh sản từ tháng 4 đến tháng 7. Chúng xuất hiện ở các đoạn suối chảy chậm và các vũng nước sâu 30-50 cm. Vào mùa đông cá cóc Cao Bằng ẩn nấp dưới các tảng đá và hang hốc trong giai đoạn sống trên cạn.

Do tính chất dễ bị tổn thương đối với các loài cá cóc nói riêng cùng với sự ảnh hưởng của biến đổi khí hậu toàn cầu, các nhà khoa học đã đề nghị đưa loài cá cóc Cao Bằng vào Danh lục Đỏ thế giới, tình trạng bảo tồn ở mức nguy cấp.

Theo Danh lục Đỏ thế giới (2/2025) có 22 loài cá cóc (thuộc giống Tylototriton) xếp ở tình trạng bảo tồn từ sắp nguy cấp đến cực kỳ nguy cấp.

Nhóm nghiên cứu đề xuất tìm hiểu sâu hơn về đặc điểm sinh học sinh thái, làm rõ phạm vi phân bố loài cá cóc Cao Bằng trong khu vực và vùng phụ cận. Đồng thời có các biện pháp bảo tồn loài, bảo vệ hệ sinh thái và môi trường, duy trì và phát triển giá trị đa dạng sinh học VQG Phia Oắc - Phia Đén.

Như Quỳnh