Theremin có lẽ là một trong những nhạc cụ kỳ lạ nhất thế giới. Nó không có phím, không có dây, chỉ có hai thanh kim loại mà người chơi thậm chí không cần chạm vào. Họ chỉ cần di chuyển tay gần nhạc cụ, và âm thanh rung kỳ lạ nghe có phần giống giọng của một ca sĩ opera sẽ vang lên.

Theremin thực chất ra đời từ một sự cố. Năm 1919, nhà vật lý trẻ người Nga Lev Sergeyevich Termen (người phương Tây thường gọi ông là Léon Theremin) nghiên cứu một bộ dao động tần số cao mà ông chế tạo để đo hằng số điện môi của khí. Khi quyết định thêm một mạch âm thanh để thiết bị phát ra âm thanh nghe được, Termen nhận thấy nó không chỉ phản ứng với hằng số điện môi của khí mà còn phản ứng với những người xung quanh. Bằng cách thay đổi vị trí của bàn tay hoặc di chuyển gần thiết bị, ông có thể khiến nó phát ra những tiếng động kỳ lạ.

Khi mời các nhà khoa học đến tập trung quanh thiết bị đáng kinh ngạc này để trình diễn, Termen nhận ra ông có một nhạc cụ mới. Năm tiếp theo, ông đã sử dụng thành thạo nhạc cụ đủ để tổ chức buổi hòa nhạc đầu tiên. Ban đầu, ông đặt tên nhạc cụ là etherphone. Sau đó, nó được gọi là theremin ở Mỹ.

Theremin thường gồm một chiếc hộp với hai ăng-ten kim loại - một nằm dọc và một nằm ngang. Người chơi đứng trước nhạc cụ và di chuyển bàn tay gần hai ăng-ten, thay đổi điện dung của các trường điện từ mà chúng tạo ra. Tín hiệu điện từ ăng-ten sau đó được khuếch đại và truyền đến loa.

Các ăng-ten được kết nối sao cho ăng-ten dọc điều khiển cao độ còn ăng-ten vòng nằm ngang điều khiển âm lượng. Khi tay tiến gần đến ăng-ten, cao độ (hoặc âm lượng) sẽ cao hơn. Khi tay di chuyển ra xa ăng-ten, cao độ (hoặc âm lượng) sẽ thấp hơn. Bằng cách thực hiện những chuyển động nhỏ và nhanh bằng tay, người chơi theremin chuyên nghiệp có thể tạo ra một bản nhạc du dương.

Lev Sergeyevich Termen trình diễn với phát minh của mình. Ảnh: Amusing Planet

Sau một cuộc gặp với Vladimir Lenin, Termen được cử đi khắp nước Nga để trình diễn nhạc cụ mới và thúc đẩy quá trình điện khí hóa đất nước. Termen thu hút đám đông lớn ở bất cứ nơi nào ông đến. Sau đó, Lenin cử Termen đi lưu diễn tại châu Âu và Mỹ để giới thiệu công nghệ của Nga. Những màn trình diễn được đông đảo người xem ngưỡng mộ.

"Theremin thu hút rất đông người, vì thật thú vị khi thấy người đàn ông này đứng trước thứ trông giống như một chiếc bàn gỗ nhỏ với hai ăng-ten kim loại, chỉ đưa hai bàn tay lên không trung và tạo ra những giai điệu nghe như một giọng nữ cao. Thời điểm đó, người ta coi đây là phép thuật", Albert Glinsky, tác giả cuốn sách Theremin: Ether Music and Espionage, giải thích.

Termen cuối cùng đạt được thỏa thuận với tập đoàn RCA (Radio Corporation of America) để sản xuất nhạc cụ mới như một dự án thương mại. RCA giới thiệu đây là "nhạc cụ dễ chơi nhất", nhưng thực tế, việc chơi theremin không hề đơn giản. Không có phím đàn hay điểm tham chiếu nhìn thấy được, nhạc cụ này đòi hỏi người chơi phải luyện tập nhiều năm để thành thạo. Do đó, không ngạc nhiên khi RCA chỉ bán được chưa đến 500 nhạc cụ và dự án trở thành một thảm họa tài chính.

Sau đó, trong thời gian dài Theremin trở về Nga và vắng bóng ở phương Tây, sức ảnh hưởng của theremin lan rộng hơn. Các nhà soạn nhạc Hollywood bắt đầu sử dụng nó để tạo những bản nhạc nền cho phim kinh dị tâm lý và phim khoa học viễn tưởng như Music out of the Moon, It Came from Outer Space, The Lost Weekend, The Day the Earth Stood Still, Mars Attacks.

Theremin hiện vẫn là nhạc cụ ít người biết đến, một phần vì rất khó để chơi thành thạo. Dù vậy, hàng triệu người đã được nghe âm thanh của nó thông qua các ban nhạc nổi tiếng trong thập niên 60 và 70 như Led Zepplin, The Beach Boys hay Rolling Stones.

Thu Thảo (Theo Amusing Planet)