Bộ Giáo dục và Đào tạo hôm 7/8 cho biết dự kiến đề xuất phát triển 15-20 đại học có thế mạnh nghiên cứu và ít nhất hai đại học tinh hoa đẳng cấp quốc tế. Theo đó, mỗi trường thu hút khoảng 20 nhà khoa học giỏi trên thế giới về giảng dạy. Số lượng công bố khoa học trên các tạp chí quốc tế uy tín tăng khoảng 12% mỗi năm, bằng sáng chế tăng 20-22%.

Tại hội thảo của Bộ, nhiều chuyên gia cho rằng đây là các mục tiêu cần thiết trong bối cảnh cả nước đẩy mạnh phát triển khoa học công nghệ, song băn khoăn về cơ chế thu hút đầu tư và tài chính.

PGS.TS Trần Quốc Bình, Phó hiệu trưởng trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, nói hiện các trường chỉ dừng lại ở việc "nuôi quân để tồn tại", nên rất trông chờ được đầu tư mạnh tay của nhà nước.

"Tôi dùng từ nôm na là phải đốt tiền vào đó để có tương lai tươi sáng. Còn nếu chúng ta đầu tư nhỏ giọt thì sẽ không đi đến đâu cả", ông Bình nhìn nhận.

Lý giải, ông Bình nói tất cả các mục tiêu từ phát triển nghiên cứu, công bố quốc tế đến thu hút nhân tài khoa học về Việt Nam giảng dạy đều cần số tiền lớn.

Ông ví dụ với thông báo tuyển dụng giáo sư cho khoa Toán của Đại học Bắc Kinh, Trung Quốc. Họ đưa ra mức lương là 140.000-500.000 USD mỗi năm, tức tối đa khoảng 13 tỷ đồng Việt Nam. Với phó giáo sư, thù lao là 70.000-140.000 USD. Khoản này đều lấy từ ngân sách nhà nước.

"Chúng ta muốn học hỏi mô hình của Trung Quốc nhưng chúng ta có dám đầu tư mạnh như họ hay không? Họ đầu tư mạnh trong 10-15 năm mới có kết quả như hôm nay", PGS.TS Bình nói.

PGS.TS Trần Quốc Bình, Hiệu phó trường Đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội, tại hội thảo chiều 7/8. Ảnh: Nguyệt Minh

Mặt khác, ông Bình cho rằng việc thu hút nhân tài chỉ là kế hoạch ngắn hạn. Để tạo nền tảng cho phát triển lâu dài, đất nước phải đào tạo và giữ chân được nhân tài. Muốn làm được điều đó, Bộ và các trường phải đầu tư vào chương trình đào tạo tài năng. Đây cũng là một quá trình đầu tư dài hơi.

Còn về tăng bài báo khoa học, công bố quốc tế, Phó hiệu trưởng trường Đại học Khoa học Tự nhiên nhìn nhận không nên chạy theo số lượng. Từ nhiều năm nay, đây không còn là chỉ số đáng tin cậy bởi tư tưởng sùng bái bài báo khoa học dẫn đến những tiêu cực trong chạy đua công bố quốc tế.

Ông đề xuất tập trung vào công bố đỉnh cao. Một năm, Việt Nam chỉ cần vài công bố xuất sắc trên các tạp chí khoa học hàng đầu như Nature hoặc Science. Điều này sẽ làm tăng sức hút của nền khoa học công nghệ Việt Nam nói chung và các trường đại học nói riêng trong mắt các nhân tài quốc tế.

Ngoài ra, PGS.TS Huỳnh Thanh Công, Phó trưởng Ban Khoa học công nghệ, Đại học Quốc gia TP HCM, cho rằng đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị rất quan trọng. Với nhiều ngành, điều kiện phòng thí nghiệm, dụng cụ là yếu tố tiên quyết.

PGS.TS Trương Việt Anh, Trưởng ban Khoa học-Công nghệ, Đại học Bách khoa Hà Nội, chung quan điểm. Theo ông, đại học dù có lực lượng giảng viên, nhà nghiên cứu giỏi cũng không thể dùng "tay không bắt giặc". Chẳng hạn, muốn làm nghiên cứu về bán dẫn, họ phải có phòng sạch để thí nghiệm.

PGS.TS Công đề xuất xem xét áp dụng cơ chế đầu tư 1:1 như nhiều nơi trên thế giới. Đó là nếu trường thu hút hoặc tự bỏ được một số vốn thì nhà nước sẽ đầu tư thêm tương đương với số đó.

Thêm vào đó, PGS.TS Lê Tiến Dũng, Phó hiệu trưởng trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng, kiến nghị Bộ tăng cường đầu tư ngân sách theo định hướng nghiên cứu, trong đó ưu tiên phân bổ thường xuyên và ổn định cho các trường kỹ thuật trọng điểm, các lĩnh vực công nghệ chiến lược như trí tuệ nhân tạo (AI), bán dẫn, năng lượng tái tạo, công nghệ y sinh và hạ tầng giao thông tốc độ cao.

Thứ trưởng Nguyễn Văn Phúc nêu vấn đề trong hoạt động nghiên cứu khoa học ở các trường đại học, chiều 7/8. Ảnh: Nguyệt Minh

Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Văn Phúc cho rằng vấn đề lớn với nhiều trường hiện nay là càng làm nghiên cứu khoa học thì càng phải bỏ ra nhiều kinh phí đầu tư. Điều này khác với các đại học ở châu Âu hay Mỹ. Nếu trúng thầu một dự án nghiên cứu, họ được giữ lại khoảng vài chục % giá trị, phần còn lại chi trả cho nhóm nghiên cứu trực tiếp. Cơ chế này giúp họ có nguồn lực đủ lớn để phát triển nghiên cứu khoa học công nghệ, bên cạnh sự đầu tư của nhà nước.

Nhưng các trường ở Việt Nam chỉ được giữ lại khoảng 5-10% giá trị dự án, không đủ chi phí vận hành, chưa nói đến tái đầu tư. Do đó, các trường buộc phải lấy nguồn thu khác để đầu tư cho nghiên cứu khoa học. Phần lớn số này đến từ học phí của sinh viên.

"Chúng ta đang lấy học phí của sinh viên để đầu tư cho nghiên cứu khoa học. Điều này không đúng, phải lấy khoa học nuôi khoa học", Thứ trưởng nhận định. Ông yêu cầu xem lại quy định về tài chính và chi tiêu của các trường đại học để có hướng tháo gỡ hoặc đề xuất sửa đổi các quy định liên quan.

Lệ Nguyễn