Một trong những bài học lớn nhất mà cuộc sống đã dạy tôi là khả năng thích ứng và sự chuẩn bị sẵn sàng có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, dù chúng có vẻ trái ngược nhau. Đối với tôi, sự chuẩn bị trước là một phần "áo giáp" của tôi. Tôi lên kế hoạch, tập dượt và chuẩn bị kỹ lưỡng trước bất cứ điều gì thậm chí chỉ hơi có cảm giác giống một thử thách. Điều này giúp tôi hành động bình tĩnh hơn trong những tình huống căng thẳng vì biết rằng dù có gặp chuyện gì thì tôi vẫn sẽ tìm ra cách vượt qua. Làm việc có kế hoạch và có sự chuẩn bị mang đến cho tôi cảm giác ổn định và vững vàng trong cuộc sống.

Như tôi đã viết trong quyển Becoming, anh Craig từng yêu cầu cả nhà chúng tôi thực hiện các cuộc diễn tập phòng cháy chữa cháy nghiêm ngặt và tuân theo một lịch trình đều đặn. Trong những buổi diễn tập đó, chúng tôi đã ghi nhớ mọi lối thoát ra ngoài từ căn hộ nhỏ của mình, thực hành mở nhiều cửa sổ khác nhau, xác định vị trí bình chữa cháy và thậm chí là tập khiêng cơ thể yếu ớt của cha tôi xuống cầu thang. Khi còn nhỏ, tôi thấy chuyện đó có vẻ hơi lố bịch, nhưng giờ đây tôi đã hiểu tại sao nó lại quan trọng.

Như tôi đã đề cập, anh Craig vốn là người hay lo lắng, và những buổi diễn tập là cách anh ấy chuyển những nỗi lo của mình thành một điều gì đó cụ thể và khả thi hơn. Anh ấy đã làm cho cả nhà chúng tôi trở nên linh hoạt hơn bằng cách chỉ cho chúng tôi mọi lối thoát hiểm và mọi phương tiện có thể giúp chúng tôi sống sót trong những tình huống nguy hiểm. Anh ấy muốn chúng tôi biết tất cả phương án ứng phó và hơn thế nữa là phải thực hành sử dụng mọi công cụ sẵn có để chúng tôi được trang bị đầy đủ khi tai họa ập đến. Tôi vẫn luôn ghi nhớ bài học đó: sự chuẩn bị sẵn sàng là cách ngăn chặn sự hoảng loạn, mà hoảng loạn chính là thứ sẽ dẫn bạn đến thảm họa.

Hai quyển "Becoming (Chất Michelle)" và "Ánh sáng trong ta". Ảnh: First News

Đêm đó ở Denver, tôi đã dựa vào một điều mà tôi hoàn toàn có thể tin cậy - điều mà tôi đã dựa vào nhiều lần trong suốt tám năm sau đó - và đó là sự chuẩn bị sẵn sàng của chính tôi. Qua nhiều tuần chuẩn bị tỉ mỉ và có phần hơi lo lắng, tôi đã tự trang bị cho mình một bộ giáp chống lại sự hoảng loạn. Tôi đã ghi nhớ và luyện tập từng từ trong bài phát biểu đêm hôm đó. Tôi hiểu rõ bài phát biểu đó từ đầu tới cuối. Tôi đã dành hàng giờ đồng hồ để viết ra những điều tôi muốn nói và tập trình bày những điều đó cho đến khi thật nhuần nhuyễn, đến khi tôi có thể phát biểu một cách thật tự nhiên và chân thành đúng như cảm xúc của mình.

Trong khoảnh khắc dễ bị tổn thương và bất an đó, tôi vẫn còn một lớp tự vệ cuối cùng: tôi đã thực hành diễn tập tình huống này từ trước. Tôi có thể ngừng băn khoăn về những thiết bị đã bị hỏng hoặc bị che khuất để tập trung vào những gì nằm trong đầu và cả trong trái tim tôi. Hóa ra tôi đã có đủ công cụ mình cần, ngay cả khi thần kinh của tôi đang căng thẳng và hàng chục nghìn người đang quan sát tôi, ngay cả khi máy nhắc chữ bị trục trặc và màn hình nhắc chữ bị một rừng các tấm biểu ngữ che khuất. Tôi đã nói suốt mười sáu phút sau đó, không bỏ sót một từ nào trong bài phát biểu của mình.

Ngay từ khi còn nhỏ, tôi đã thích cảm giác đạt được thành tích, cảm giác có sức mạnh vượt qua thử thách và có khả năng tự động viên bản thân vượt qua nỗi sợ hãi. Tôi muốn sống một cuộc đời vĩ đại, ngay cả khi tôi không biết chính xác cuộc đời vĩ đại là gì, hay làm thế nào để một đứa trẻ sống ở khu South Side của Chicago đạt được điều đó. Tôi chỉ biết rằng tôi muốn đặt mục tiêu lớn lao cho bản thân. Tôi muốn trở nên xuất sắc.

Giống như nhiều đứa trẻ, tôi say mê các câu chuyện về những người tiên phong, những nhà thám hiểm, những người vượt qua ranh giới và những người thách thức các giới hạn - bất cứ ai khám phá ra những điều mới mẻ hoặc thực hiện những chuyện dường như bất khả thi. Tôi đã đọc các quyển sách trong thư viện kể về Amelia Earhart, Wilma Rudolph và Rosa Parks. Tôi đã ngưỡng mộ Pippi Tất Dài, một nữ nhân vật hư cấu tóc đỏ người Thụy Điển đã phiêu lưu qua các đại dương cùng với chú khỉ cưng của mình và một chiếc vali đầy vàng.

Tôi thường chìm vào giấc ngủ khi những câu chuyện đó vẫn còn hiện lên sống động trong tâm trí. Tôi muốn trở thành một người phá vỡ các ranh giới và vượt qua các giới hạn, nhưng tôi cũng không hề ngây thơ. Dù còn nhỏ, tôi đã nhận thức được sự tồn tại của những câu chuyện trái ngược dành cho những đứa trẻ như tôi. Tôi đã có thể cảm nhận được những kỳ vọng thấp dành cho mình, một cảm giác ăn sâu vào tư tưởng rằng với tư cách là một cô gái da đen xuất thân từ một cộng đồng thuộc tầng lớp lao động, tôi sẽ không thể tiến xa hay đạt được nhiều thành tựu.

Cảm giác đó không chỉ tồn tại trong phạm vi trường học của tôi mà còn lan rộng khắp thành phố và đất nước của tôi. Điều này thật kỳ quặc nhưng lại là thực tế, và tôi tin đó cũng là một cảm giác vô cùng phổ biến - cảm giác biết rằng mình thông minh và có khả năng trở nên xuất sắc từ khi còn nhỏ, nhưng đồng thời cũng nhận ra rằng phần lớn thế giới vẫn có cái nhìn hoàn toàn khác về mình. Đó là một điểm khởi đầu khó khăn, có thể dẫn đến cảm giác tuyệt vọng và đòi hỏi bạn phải cảnh giác cao độ để vượt qua nhiều thách thức.

Ngay từ lớp một, trường của tôi đã phân chia học sinh vào các "nhóm học tập", chọn ra một số ít học sinh có thành tích vượt trội để tham gia lớp học nâng cao, và bỏ những học sinh khác lại phía sau bằng cách ít đầu tư vào chúng và xếp chúng vào một vị trí thấp hơn trong hệ thống giáo dục. Có thể lúc đó chúng tôi còn quá nhỏ nên không hiểu rõ những gì đang xảy ra quanh mình, nhưng tôi nghĩ nhiều người trong chúng tôi đã cảm nhận được sự khác biệt trong cách đối xử đó. Chúng tôi biết rằng nếu mắc sai lầm hoặc xao nhãng việc học, chúng tôi có thể tụt hạng ngay lập tức và có khả năng vĩnh viễn bị xếp vào nhóm học sinh ít được quan tâm hơn.

Khi là một đứa trẻ lớn lên trong môi trường như vậy, bạn có thể cảm nhận rõ ràng thực tế là bạn có rất ít cơ hội phát triển và các cơ hội đó cũng nhanh chóng biến mất. Sự thành công giống như một chiếc phao cứu sinh mà bạn phải theo đuổi, và việc phấn đấu để trở nên xuất sắc chính là cách giúp bạn không bị chìm.

Tin tốt là khi còn trẻ, ước mơ của bạn thường mang một sức hấp dẫn rất thuần khiết, như một niềm tin mãnh liệt rằng không gì có thể cản trở bạn và bạn có đủ khả năng chinh phục mọi thử thách. Sự kết hợp giữa ước mơ và động lực này là một điều ngự trị bên trong bạn, cháy bỏng như một ngọn lửa. Đó là điều mà Tiffany, cô gái tuổi teen mà tôi đã đề cập trong các chương trước, đã thể hiện khi cô bé tuyên bố: "Con muốn có tầm ảnh hưởng như Beyoncé, nhưng vĩ đại hơn".

Cựu Đệ nhất Phu nhân Mỹ Michelle Obama phát biểu tại Đại hội Đảng Dân chủ toàn quốc tháng 8/2024. Ảnh: CNN

Tuy nhiên, đến một lúc nào đó, bạn chắc chắn phải đối mặt với những trở ngại trên con đường theo đuổi ước mơ, cho dù ước mơ đó là gia nhập một lĩnh vực nghề nghiệp cụ thể, biểu diễn trên một sân khấu lớn hay tạo ra sự thay đổi có ý nghĩa cho xã hội. Các giới hạn nảy sinh khá nhanh chóng. Các chướng ngại vật mọc lên. Những kẻ phản đối xuất hiện. Sự bất công ngăn cản con đường của bạn. Những lo toan thực tế dần chiếm ưu thế. Tiền bạc ngày càng eo hẹp. Thời gian ngày càng ngắn ngủi. Bạn ngày càng phải đánh đổi nhiều thứ hơn và rõ ràng những sự đánh đổi này là cần thiết. Hãy hỏi bất kỳ ai đã đi được dù chỉ nửa chặng đường đến mục tiêu của họ để nhận ra rằng đến một lúc nào đó, hành trình tới được nơi bạn muốn tới chắc chắn sẽ trở thành một cuộc chiến.

Đó là lúc sự linh hoạt bắt đầu trở nên thật sự quan trọng. Bạn phải vừa tấn công vừa phòng thủ cùng lúc, vừa thúc đẩy bản thân tiến lên phía trước vừa biết lùi lại khi cần thiết để bảo vệ nguồn lực của mình, đảm bảo hướng tới mục tiêu mà không làm cạn kiệt sức lực. Mọi chuyện có thể nhanh chóng trở nên phức tạp. Bạn cũng cần phải trang bị áo giáp cho mình. Tôi nhận ra rằng nếu muốn phá vỡ các rào cản và đánh sập các bức tường thì bạn cần phải tìm ra và bảo vệ các ranh giới của riêng mình bằng cách kiểm soát thời gian, năng lượng, sức khỏe và tinh thần của mình. Hóa ra thế giới này đầy rẫy các ranh giới và giới hạn, một số khó vượt qua, một số cần thiết phải vượt qua, và một số tốt hơn hết là nên bị xóa bỏ hoàn toàn. Nhiều người trong chúng ta dành cả đời để cố gắng phân biệt ranh giới nào nên vượt qua và ranh giới nào thì không nên.

Điều quan trọng là không ai có thể hoàn thành hành trình của một người hùng mà không có sự phòng thủ. Thách thức của việc sống một cuộc đời vĩ đại là cố gắng tìm cách bảo vệ ước mơ và động lực của bạn, duy trì sự vững vàng nhưng không cảnh giác quá mức, giữ vững sự linh hoạt và cởi mở để phát triển bản thân, đồng thời cho phép người khác nhìn thấy con người thật của bạn. Điều đó nghĩa là học cách che chắn cho ngọn lửa bên trong bạn mà không che khuất ánh sáng của nó.

* Tên các kỳ trích đăng do tòa soạn đặt.

Phần 1. Phần 2. Hết

(Trích sách Ánh sáng trong ta: Vượt qua những thời điểm bất định, Lê Thanh Hà dịch, First News và Nhà xuất bản Dân Trí phát hành)