Tôi thường nhận được câu hỏi từ những người đang cân nhắc chuyện kết hôn hoặc sinh con vì nghĩ rằng việc kết hôn sẽ giải quyết một số vấn đề trong mối quan hệ của họ hoặc việc sinh con sẽ giúp họ hàn gắn cuộc hôn nhân của mình. Đôi khi tôi cũng nhận được câu hỏi từ những người đang cân nhắc chuyện ly hôn, lưỡng lự không biết nên tiếp tục cố gắng hay buông bỏ một mối quan hệ đang có vấn đề hoặc không còn tốt đẹp.

Tôi còn nhận được câu hỏi từ những người nghĩ rằng hôn nhân nói chung là một truyền thống nhàm chán, gia trưởng và lỗi thời. Tôi cũng được nghe những người trẻ tuổi bày tỏ lo lắng về việc mắc sai lầm trong các mối quan hệ, hoặc đã từng mắc sai lầm và đang băn khoăn không biết phải làm gì.

Cách đây không lâu, một cô gái trẻ tên Lexi ở Alabama đã gửi thư cho tôi: "chào cô Michelle, con đang gặp rất nhiều vấn đề liên quan đến đàn ông...", và cứ thế cô ấy trút hết bầu tâm sự với tôi.

Thành thật mà nói, tôi không có câu trả lời hoặc giải pháp chung cho những câu hỏi và thách thức cá nhân của bất kỳ ai. Câu chuyện tình yêu duy nhất mà tôi biết là câu chuyện mà tôi may mắn được trải nghiệm mỗi ngày. Con đường hướng tới một mối quan hệ vững chắc của bạn - nếu đó là điều bạn đang theo đuổi - sẽ khác với con đường của tôi, cũng giống như quan niệm của bạn về tổ ấm và những người sống trong đó cùng bạn sẽ luôn là độc nhất đối với bạn.

Hồi ký "Ánh sáng trong ta" bản tiếng Việt. Ảnh: First News

Đa số chúng ta cần có thời gian để nhận ra chúng ta cần gì và có thể mang lại gì cho các mối quan hệ. Chúng ta trải nghiệm. Chúng ta học hỏi. Chúng ta làm mọi chuyện rối tung lên. Đôi khi chúng ta có được những công cụ không thật sự hữu ích với mình. Nhiều người trong chúng ta thường đưa ra những lựa chọn sai lầm khi bắt đầu xây dựng mối quan hệ, cũng giống như việc chúng ta mua một đống dao ăn bít tết về nhà vì cho rằng đó là điều mình cần phải làm.

Chúng ta bị ám ảnh, cả nghĩ và lãng phí năng lượng của mình trong các mối quan hệ. Đôi khi chúng ta nghe theo những lời khuyên sai lầm hoặc phớt lờ những lời khuyên đúng đắn. Chúng ta rút lui khi bị tổn thương và trở nên đề phòng khi thấy sợ hãi. Chúng ta có thể phản ứng mạnh mẽ khi bị khiêu khích hoặc nhượng bộ khi thấy xấu hổ.

Giống như nhiều người khác, bạn cũng có thể cho rằng bạn hoàn toàn hạnh phúc và mãn nguyện khi không kết đôi với bất kỳ ai, và nếu bạn quyết định sống độc thân thì tôi hy vọng bạn sẽ tôn vinh quyết định đó như một lựa chọn hoàn toàn hợp lý và thành công trong cuộc sống. Nhiều người trong chúng ta cũng vô thức bắt chước những mối quan hệ mà chúng ta đã chứng kiến trong quá trình trưởng thành - bất kỳ kiểu gia đình nào mà chúng ta biết từ khi còn nhỏ - và tất nhiên điều này có thể dẫn đến một kết quả vô cùng tốt đẹp hoặc vô cùng tệ hại, hoặc ở đâu đó giữa hai mức độ này. Tôi nghĩ tình yêu thật sự và lâu dài thường diễn ra ở khoảng giữa đó, khi hai người đang cùng nhau trả lời câu hỏi: Chúng ta là ai và chúng ta muốn trở thành ai?

Dạo này, đôi lúc tôi nhìn chồng mình từ một khoảng cách rất gần và cảm thấy như thể đang nhìn xuyên qua một lớp màn thời gian. Tôi nhìn thấy một Barack tóc hoa râm, đỡ gầy gò hơn nhưng trông mệt mỏi hơn một chút so với chàng trai hai mươi bảy tuổi đã xuất hiện tại văn phòng luật của công ty tôi nhiều năm trước, người hơi ướt vì trời mưa mà quên mang dù, và hơi lúng túng một chút vì tới trễ trong ngày đầu tiên đến làm thực tập sinh mùa hè. Điều gì đã khiến nụ cười của anh ấy đáng nhớ đến vậy? Sao giọng nói của anh ấy truyền cảm thế?

Khi đó trông anh thật quyến rũ. Bây giờ anh cũng vẫn vô cùng quyến rũ. Khi đó anh ấy đã có một chút tiếng tăm - vì là một sinh viên luật xuất sắc khiến giới luật sư phải chú ý - nhưng tôi nghĩ bây giờ anh ấy đã nổi tiếng hơn nhiều. Dù vậy, anh ấy thật sự vẫn là người giống hệt như trước với sự điềm tĩnh, tình cảm chân thành và những điểm yếu nhỏ nhặt không thay đổi - chẳng hạn như thường xuyên gặp khó khăn trong việc đến đúng giờ hoặc trong việc ghi nhớ những điều cơ bản và thiết thực như mang theo dù vào ngày mưa. Anh ấy vẫn là con người theo chủ nghĩa lý tưởng, vừa dễ mến vừa lập dị mà tôi đã gặp trong khu vực chờ của công ty luật nhiều năm về trước, vào cái lần đầu tiên tôi vừa bắt tay vừa quan sát vóc dáng dong dỏng cùng vẻ mặt khác thường của anh mà không biết là mình đang nhìn tình yêu đích thực cũng như sự xáo trộn lớn nhất của đời mình.

Vợ chồng cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama. Ảnh: Instagram/ Michelle Obama

Giống như nhiều người khác, tôi cũng có những mơ mộng về một cuộc hôn nhân lý tưởng, và hóa ra có rất ít điều trong số đó trở thành hiện thực. Hồi còn nhỏ, tôi và bạn bè thường chơi những trò bói toán như MASH - trò chơi dự đoán chúng tôi sẽ sống ở đâu, lái xe gì và có mấy đứa con, hoặc một trò gấp giấy mà trong đó những tùy chọn về người chúng tôi sẽ kết hôn được viết bên dưới chóp của các nếp gấp để được chọn một cách ngẫu nhiên. Chúng tôi sẽ cười khúc khích và há hốc mồm trước nhiều kết quả khác nhau: Liệu tôi có thật sự kết hôn với Marlon Jackson của ban nhạc Jackson 5, sống ở California và lái một chiếc station wagon không? Liệu bạn Terry có thật sự sinh chín đứa con với bạn Teddy và sống trong một biệt thự ở Florida không?

Điều mà tôi biết là những viễn cảnh có vẻ vừa to lớn vừa vô tận. Điều mà tôi tưởng mình biết là một kết thúc có hậu với một đám cưới đẹp như mơ được nối tiếp bằng những năm tháng sống trong hạnh phúc nồng nàn và say đắm cuồng nhiệt vĩnh viễn. Chẳng phải đó là điều mọi người thường mong đợi sao? Khi ấy tôi vẫn còn quá trẻ nên không hề mong chờ một ngày nào đó mình sẽ có cuộc hôn nhân giống như cha mẹ mình. Cha mẹ tôi cam kết và gắn bó với nhau, cùng xây dựng một cuộc sống chung hòa thuận dựa trên những quyết định hợp lý và thực tế. Họ làm cho nhau cười và cùng chia sẻ việc nhà. Hàng năm, mỗi khi đến lễ tình nhân và sinh nhật mẹ tôi, cha tôi đều lái xe tới trung tâm mua sắm Evergreen Plaza để mua một bộ quần áo mới sang trọng, gói trong một hộp quà có thắt nơ để tặng mẹ.

Tôi hiểu rằng nhìn chung thì cha mẹ tôi rất hạnh phúc, nhưng tôi cũng đã xem rất nhiều tập phim All My Children (Tất cả các con tôi), thấm nhuần những mối tình nồng nàn và thất thường của nhân vật Erica Kane đến mức tôi thấy mối quan hệ của cha mẹ tôi có vẻ trầm lặng và hơi tẻ nhạt. Tôi cho phép bản thân tưởng tượng ra phiên bản mơ mộng hão huyền về cuộc sống hôn nhân và gia đình, giống như những mối tình lãng mạn đầy đam mê trong các câu chuyện mà tôi và bạn bè từng nghĩ ra khi chơi búp bê Barbie và Ken. Khi chứng kiến chuyện của ông bà tôi, tôi cũng biết rằng không phải lúc nào hôn nhân cũng suôn sẻ. Ông bà ngoại tôi đã ly thân từ lâu trước khi tôi được sinh ra, và theo những gì tôi biết thì họ không bao giờ nói chuyện với nhau nữa. Còn ông bà nội tôi đã không sống với nhau gần như suốt cả thời thơ ấu của cha tôi, nhưng sau đó họ bất ngờ hàn gắn lại tình cảm.

Giờ đây khi để ý đến các mối quan hệ xung quanh, tôi mới nhận ra rằng những cuộc hôn nhân lâu dài thường chẳng mấy khi suôn sẻ hay lãng mạn. Mẹ tôi vẫn thường kể về trận đấu khẩu đầu tiên giữa bà với cha tôi xảy ra ngay sau đám cưới của họ vào năm 1960, khi mẹ hai mươi ba tuổi còn cha thì hai mươi lăm. Sau kỳ trăng mật ngắn ngủi, cha mẹ tôi chuyển đến sống cùng nhau lần đầu tiên và bất ngờ nhận ra rằng họ đã bước vào cuộc sống chung này với các thói quen và cách hành xử khác nhau. Trận cãi vã đầu tiên của họ không phải là về tiền bạc, về chuyện có con hay bất cứ chuyện gì đang xảy ra trên thế giới vào thời điểm đó, mà là về cách treo cuộn giấy vệ sinh trên thanh treo trong phòng tắm: nên để phần giấy thừa xoay lên trên hay rủ xuống dưới?

Cha tôi xuất thân từ một gia đình theo "kiểu phía dưới" trong khi mẹ tôi được nuôi dưỡng trong một ngôi nhà áp dụng "kiểu phía trên", và xung đột giữa họ có vẻ to tát đến mức không thể giải quyết được, ít nhất là trong một thời gian ngắn. Vì chỉ có hai lựa chọn nên một trong hai người phải nhượng bộ và chấp nhận làm theo cách của người kia. Các cuộc tranh cãi thường xuất phát từ những chuyện có vẻ nhỏ nhặt, nhưng trong nhiều trường hợp thì những xung đột ẩn sau nó lại không hề nhỏ. Khi hòa nhập cuộc sống của mình vào cuộc sống của người khác, bạn đột nhiên phải nhìn nhận và thường là phải thích nghi với lịch sử cùng các thói quen của một gia đình khác.

Trong "cuộc đại tranh chấp về giấy vệ sinh năm 1960" đó, cuối cùng chính mẹ tôi đã nhượng bộ vì cho rằng đó là một điều quá vớ vẩn đến mức không đáng để tranh cãi. Bà chỉ đơn giản chọn cách bỏ qua. Sau đó gia đình chúng tôi sống yên ấm như một gia đình treo giấy vệ sinh theo "kiểu phía dưới". Vấn đề này không bao giờ được đem ra tranh luận nữa, ít nhất là cho đến khi anh Craig và tôi tìm được bạn đời của riêng mình. (Hóa ra, gia đình Obama là những người treo giấy vệ sinh theo "kiểu phía trên", và chúng tôi vẫn giữ thói quen này cho đến hiện tại). Các cuộc hôn nhân luôn đầy rẫy những xung đột to lớn lẫn những tranh cãi nhỏ nhặt, chẳng hạn như cách treo giấy vệ sinh.

Cựu Đệ nhất Phu nhân Mỹ và mẹ - bà Marian Robinson. Bà Robinson qua đời năm 2024 ở tuổi 86. Ảnh: Miller Mobley

Trong quyển Becoming, tôi đã viết về việc mặc dù bản chất mối quan hệ của cha mẹ tôi nhìn chung là ổn định nhưng thực tế là mẹ tôi cũng từng nghĩ đến chuyện rời bỏ cha tôi. Thỉnh thoảng, bà tự thực hiện một dạng bài tập suy nghĩ, cho phép bản thân mơ mộng xem điều gì sẽ xảy ra nếu bà chọn rời khỏi ngôi nhà trên Đại lộ Euclid và tìm cho mình một cuộc sống khác, với một người đàn ông khác, ở một nơi khác. Điều gì sẽ xảy ra nếu trò chơi bói toán lúc nhỏ của bà dự đoán một tương lai khác? Điều gì sẽ xảy ra nếu bà kết hôn với một triệu phú, hay một người đàn ông bí ẩn đến từ miền Nam, hay một chàng trai nào đó bà từng quen ở trường cấp hai?

Mẹ tôi thường ngẫm nghĩ mấy chuyện này vào mùa xuân, sau khi đã phải chịu đựng thêm một mùa đông giá lạnh nữa, một mùa khắc nghiệt của những chuỗi ngày u ám gần như phải ở suốt trong không gian chật chội của nhà chúng tôi. Những lúc đó thì việc nghĩ về một cuộc sống khác có vẻ khá hấp dẫn. Một cuộc sống khác tựa như luồng không khí trong lành thổi qua cửa sổ vào lúc thời tiết cuối cùng cũng đủ ấm áp để mở cửa sổ trở lại. Một cuộc sống khác là một hình thức thoát ly hấp dẫn, giống như một kỳ trăng mật tưởng tượng diễn ra trong tâm trí mẹ tôi.

Rồi bà bật cười một mình khi hình dung rằng người đàn ông bí ẩn đến từ miền Nam sẽ mang lại những rắc rối mới cho cuộc đời bà, anh chàng cấp hai cũng phải đối mặt với mớ lộn xộn của riêng mình, và bất kỳ triệu phú nào cũng gặp rất nhiều vấn đề trong cuộc sống.

Với suy nghĩ đó, tuần trăng mật tưởng tượng kết thúc và mẹ tôi quay trở lại cuộc sống thực, quay trở lại với cha tôi.

Tôi nghĩ đó là cách mẹ tôi âm thầm làm mới lại một điều gì đó trong tim bà, để trân trọng tổ ấm tươm tất và thân thương mà bà đang có cũng như để khẳng định những lý do bà tiếp tục ở lại với cha.

* Tên các kỳ trích đăng do tòa soạn đặt.

Phần 1. Còn tiếp

(Trích sách Ánh sáng trong ta: Vượt qua những thời điểm bất định, Lê Thanh Hà dịch, First News và Nhà xuất bản Dân Trí phát hành)