Sách tập hợp những bài viết theo phong cách chính luận, bao quát hai mối quan tâm xuyên suốt cuộc đời tác giả: làm thế nào để Việt Nam phát triển, có thu nhập cao, và người dân có đời sống hạnh phúc, văn minh. Theo đơn vị phát hành, không chỉ là hồi tưởng cá nhân, sách còn thể hiện trách nhiệm công dân của một tri thức lớn, được viết với giọng văn giản dị, tiết chế.

Bìa sách "Hồi ức đến tương lai". Ảnh: Omega+

Ở phần một và hai, giáo sư ôn ký ức về quê hương, tuổi thơ, gia đình, thầy cô, bạn bè. Tác giả dành nhiều trang viết tri ân tình cảm người thân - bệ phóng của ông trên con đường học vấn. Thời ấu thơ, ở quê nhà Quảng Nam, ông vốn là một cậu bé ham đọc sách. Thời đó sách khan hiếm, chủ yếu chỉ có vài cuốn giáo khoa, truyện Tàu. Cậu của ông - làm việc ở ty công chánh tỉnh - thường mang về nhà các tạp chí in, với những bài viết xoay quanh đời sống vùng miền ở Việt Nam và các nước. Mỗi lần thăm nhà cậu, ông đều xin được đọc hết sách.

Thấy cháu ham học nhưng lại không tháo vác công việc chân tay, ông nội ông thường nói: "Thằng này lớn lên không thể làm ruộng, cũng không thể làm nghề chân tay được đâu, chỉ có thể sống bằng chữ, bằng sách".

Câu nói của người ông khiến tác giả quyết tâm phấn đấu. Một lần, tình cờ đi ngang Bộ Quốc gia Giáo dục, ông thấy thông báo về kỳ thi tại Đại sứ quán Nhật Bản để cấp học bổng du học, và đăng ký. Cuối cùng, ông trúng tuyển, sang Tokyo học vào tháng 4/1968. Ông nội là người vui mừng nhất bởi với người ông, việc tác giả được đi du học là cách báo hiếu lớn nhất.

"Nhưng ông nội mất chỉ một năm sau khi tôi sang Nhật, tôi buồn và thương tiếc vô cùng. Tôi không còn cơ hội được báo hiếu như đã thổ lộ trong lời nói đầu cuốn sách xuất bản năm 1996. Tôi đã dùng tiền nhuận bút cuốn sách mở một học bổng lấy tên ông nội để khuyến khích các cháu nội ngoại của ông cố gắng học tập. Nếu không có tình thương yêu và nỗ lực phi thường của ông nội, cuộc đời tôi đã khác rất nhiều", giáo sư viết trong bài Ông nội tôi.

Giáo sư Trần Văn Thọ phát biểu tại Nhật Bản năm 2021. Ảnh: Thanh Thanh Lan

Ở phần ba và bốn, sách tập trung vào các vấn đề thời sự như kinh tế thị trường, giáo dục đại học, chính sách công, lãnh đạo quốc gia, văn hóa chính trị, kinh nghiệm quốc tế và khát vọng phát triển đất nước.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan đánh giá giáo sư Trần Văn Thọ là mẫu hình của nhà trí thức không ngừng học hỏi, sáng tạo, nâng cao tầm vóc trong công việc nghiên cứu và giảng dạy khoa học kinh tế. Nhà nghiên cứu văn hóa, giáo dục Nguyễn Xuân Xanh cho rằng sách chứng tỏ tác giả là người biết "rung động trước những vần thơ hay, vẻ đẹp thiên nhiên, quê hương, trước những tấm gương quật cường, của hoài bão xây dựng, hun đúc nhịp đập khoa học của thời đại".

Dịp ra mắt sách, đơn vị phát hành và tác giả tổ chức nhiều booktour trên cả nước, bắt đầu từ Đà Nẵng (ngày 20-21/5), Bình Dương (ngày 30/5), TP HCM (cuối tháng 5 và đầu tháng 6), khép lại bằng buổi trò chuyện tại Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội vào tháng 6.

Ông Trần Văn Thọ quê ở Quảng Nam, năm 1968 sang Nhật Bản du học. Ông lấy bằng tiến sĩ kinh tế tại Đại học Hitotsubashi, Tokyo. Ở lại Nhật, ông làm việc tại Trung tâm nghiên cứu kinh tế Nhật Bản, sau đó làm phó giáo sư, rồi giáo sư Đại học Obirin, Tokyo. Năm 1990, báo chí Nhật đưa tin lần đầu tiên có ba người nước ngoài được mời làm thành viên chuyên môn trong Hội đồng tư vấn kinh tế của thủ tướng Nhật, ông Thọ là một trong ba người đó. Từ năm 2000, ông làm giáo sư kinh tế Đại học Waseda, Tokyo.

Giáo sư từng xuất bản nhiều sách về kinh tế tại Nhật và Việt Nam, trong đó một cuốn đoạt giải Châu Á - Thái Bình Dương (Nhật Bản) và năm cuốn được giải Sách Hay (Việt Nam). Những sách xuất bản gần đây của ông tại Việt Nam gồm: Cú sốc thời gian và kinh tế Việt Nam (NXB Tri Thức, 2016), Việt Nam hôm nay và ngày mai (đồng chủ biên, NXB Đà Nẵng), Kinh tế Nhật Bản giai đoạn phát triển thần kỳ 1955-1973 (NXB Đà Nẵng), Vì một Việt Nam dân giàu nước mạnh (đồng chủ biên, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2023).

Mai Nhật