Trong cuốn Giải mã hạnh phúc, Haidt sử dụng hình ảnh ẩn dụ người cưỡi voi (lý trí) và con voi (bản năng, cảm xúc) nhằm lý giải điều này. Nếu người cưỡi không biết dẫn dắt, con voi sẽ luôn thắng thế. Do đó, để đạt được hạnh phúc, mỗi cá nhân cần học cách thấu hiểu cả hai phần trong mình, thay vì cố gắng kiểm soát bản năng cứng nhắc.

Từ đó, tác giả bàn luận về hạnh phúc, ý nghĩa của cuộc sống thông qua việc đối thoại giữa những chân lý cổ đại và các nghiên cứu khoa học hiện đại bằng thái độ tôn trọng và tinh thần biện chứng, xem xét sự phù hợp với bối cảnh ngày nay.

Bìa "Giải mã hạnh phúc". Sách do Phương Nam Book và Nhà xuất bản Thế giới liên kết xuất bản. Sách dày 384 trang, ra mắt độc giả trong nước hồi cuối tháng 7. . Ảnh: Phương Nam Book.

Sách đồng thời nói về vai trò của nghịch cảnh đối với việc phát triển nội tâm. Haidt đề cập đến trích dẫn kinh điển của triết gia Friedrich Nietzsche: "Điều gì không giết chết tôi chỉ khiến tôi mạnh hơn". Ông chỉ ra điểm chung mà các nhà tư tưởng cổ đại Đông - Tây và nhà nghiên cứu tâm lý hiện đại cùng ghi nhận: nghịch cảnh "đủ liều" và đúng lúc, có thể trở thành giai đoạn tái cấu trúc nội tâm, giúp nhận diện bản thân, làm mới hệ giá trị sống. Đó là quá trình tái thiết sau chấn thương, bởi nếu có cơ hội suy tư, kết nối và điều chỉnh, con người sẽ bước ra khỏi nỗi đau với bản ngã vững vàng hơn.

Tuy nhiên, có những mất mát gây ra đổ gãy không thể phục hồi, nếu "quá liều" hoặc thiếu sự hỗ trợ đúng cách. Haidt soi chiếu phát biểu của Nietzsche thông qua lăng kính tâm lý học hiện đại và chứng PTSD (rối loạn căng thẳng sau sang chấn), để chỉ ra rằng: khó khăn không tự động giúp ta trưởng thành. Lời giới thiệu tác phẩm có đoạn: "Ai cũng đã nghe qua 'điều gì không giết được ta sẽ càng khiến ta mạnh mẽ hơn', nhưng đó là một sự khái quát thái quá và nguy hiểm. Có rất nhiều thứ không giết chết bạn nhưng sẽ gây tổn hại cho bạn cả đời".

Bên cạnh đó, trong sách, Haidt nêu một quan niệm phổ biến mà nhiều hệ tư tưởng lớn từ cổ chí kim đều cổ vũ con người - "tìm hạnh phúc từ nội tâm". Tác giả không cổ vũ lối sống phụ thuộc vào ngoại cảnh, nhưng cũng không đồng tình với việc chỉ cần thay đổi tư duy, cuộc sống sẽ biến chuyển. "Tôi muốn gợi ý rằng giả thuyết hạnh phúc có thể được mở rộng - lúc này - thành một công thức âm-dương: hạnh phúc đến từ bên trong và hạnh phúc cũng đến từ bên ngoài", tác giả viết. Niềm vui không chỉ đến từ sự an lạc tự thân, đủ đầy về vật chất mà còn là cảm giác gắn kết, có đóng góp cho xã hội xung quanh. Để đạt được điều đó, ông khuyến khích mỗi người mở rộng tư duy, tâm hồn để đón nhận những niềm tin khác biệt, miễn là chúng đều hướng đến lẽ sống tốt đẹp và ý nghĩa.

Jonathan Haidt viết tác phẩm với tư cách một nhà nghiên cứu, nhưng cũng như một người đang học hỏi, dò đường giữa rừng triết lý sống. Ông dành cuốn sách cho những ai có thể còn nhiều hoài nghi song vẫn tin vào khả năng làm chủ cuộc đời bằng kiến thức, hiểu biết.

Trên Goodreads, tác phẩm nhận được đánh giá trung bình 4.03/5 với hơn 43.000 lượt bình chọn từ độc giả toàn cầu. Barry Schwartz, Đại học Swarthmore, tác giả quyển The Paradox of Choice: Why More Is Less nhận định: "Bằng bút pháp tài tình, Jonathan Haidt cho chúng ta thấy sự kết nối sâu sắc đang tồn tại giữa những nghiên cứu tâm lý tiên tiến và sự thông thái của những bộ óc xa xưa. Chúng ta hứng khởi khi thấy được tâm lý học hiện đại đã giúp giải đáp cho những câu hỏi căn cơ và dai dẳng nhất của cuộc sống như thế nào".

Tác giả Jonathan Haidt. Ảnh: Colgate University

Jonathan Haidt, 52 tuổi, là giáo sư dự bị bộ môn tâm lý học tại Đại học Virginia, đồng thời là chuyên gia tâm lý học xã hội, Trường Kinh doanh Stern, Đại học New York. Tác giả thường nghiên cứu về cơ sở cảm xúc của luân lý và những cách thức mà luân lý biến đổi giữa các nền văn hóa. Năm 2019, ông được bầu vào Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Mỹ, là một trong 50 nhà tư tưởng hàng đầu thế giới do tạp chí Prospect bình chọn. Các tác phẩm của ông gồm: The Anxious Generation, The Righteous Mind: Why Good People are Divided by Politics and Religion, The Coddling of the American Mind.

Khánh Linh