Lịch sử Phật giáo bắt đầu từ một đêm Trăng tròn hơn 2.600 năm trước, tại Lumbini, vùng đất linh thiêng nằm ở vùng đồng bằng Terai ở miền nam Nepal. Theo truyền thuyết, trong hành trình trở về quê mẹ sinh con năm 623 trước CN, Hoàng hậu Mayadevi đã dừng chân ở vườn Lumbini. Tại đây, bà tắm trong một ao nước, nghỉ ngơi dưới bóng cây sala và hạ sinh Thái tử Siddhartha (Tất Đạt Đa), người sau này trở thành Đức Phật Thích Ca Mâu Ni.

Ngay sau khi chào đời, Thái tử đã bước bảy bước về phía bắc, nhìn quanh và tuyên bố sẽ không tái sinh, dấu hiệu cho thấy con đường giác ngộ đã định sẵn. Ngài sau đó được tắm trong chính ao nước mà mẹ mình đã sử dụng trước khi sinh.

Bên trong vườn Lumbini, Nepapl. Ảnh: UNESCO

Sự kiện Phật đản sinh được xác nhận qua văn tự khắc trên trụ đá dựng vào năm 249 trước CN bởi vua Ashoka, Ấn Độ khi ông đến đây chiêm bái. Trụ đá ghi sắc lệnh, cho biết đây là nơi hoàng hậu Maya Devi sinh thái tử Tất Đạt Đa. Từ đó, nơi này trở thành điểm hành hương quan trọng của Phật tử khắp thế giới.

Hiện nay, Lumbini được quy hoạch và phát triển thành trung tâm hành hương Phật giáo, với các di tích khảo cổ liên quan đến sự kiện Đức Phật ra đời là điểm nhấn chính. Với ý nghĩa đặc biệt trong lịch sử Phật giáo, Lumbini được UNESCO công nhận là Di sản thế giới nhờ giá trị nổi bật toàn cầu. Lumbini đáp ứng hai tiêu chí của UNESCO: là nơi Đức Phật ra đời và sở hữu hệ thống di tích Phật giáo có giá trị khảo cổ trải dài hơn một thiên niên kỷ. Một số điểm khảo cổ nằm ngoài khu vực chính đang được tiếp tục khai quật, bảo tồn.

Cột đá được vua Ashoka cho dựng lên. Ảnh: UNESCO

Khu di tích gồm nhiều công trình như hồ Shakya, đền thờ hoàng hậu Maya Devi, nơi lưu giữ nền gạch cổ có niên đại từ thế kỷ III trước CN, cùng trụ đá Asoka với dòng chữ Pali cổ. Khu vực còn có dấu tích các tu viện và bảo tháp Phật giáo có niên đại từ thế kỷ 3 trước CN đến thế kỷ 15. Đây là bằng chứng rõ nét về sự hình thành và phát triển của các trung tâm hành hương Phật giáo có từ rất sớm.

Vườn Lumbini ngày nay thuộc sở hữu của chính phủ Nepal. Khu di tích nằm trong quy hoạch tổng thể do kiến trúc sư Nhật Bản Kenzo Tange thực hiện từ năm 1972 đến 1978. Hiện, một trong những thách thức lớn nhất tại đây là Nepal phải kiểm soát tác động từ hoạt động công nghiệp trong vùng và lượng du khách ngày càng tăng, nhằm đảm bảo sự bền vững lâu dài cho khu di sản.

Hành trình đến Lumbini, nơi đánh dấu chính xác nơi Đức Phật đản sinh, là trải nghiệm đặc biệt với hàng triệu Phật tử và du khách suốt hơn hai nghìn năm qua. Đây cũng là vùng đất gắn liền với thời thơ ấu của Ngài, khi còn là Thái tử. Lumbini ngày nay trở thành một trong những thánh địa linh thiêng nhất thế giới, thu hút người hành hương từ khắp nơi tìm về.

Với nhiều người hành hương, khoảnh khắc đặt chân tới nơi này chính là điểm đến sau hành trình dài tìm về nguồn cội tâm linh. Ngoài đền Mayadevi và khu vườn thiêng, nơi đây còn có hơn 30 tu viện mở cửa cho công chúng, các trung tâm thiền và công viên với cảnh quan yên bình.

Các tăng ni ngồi nghỉ khi đến hành hương tại Lumbini. Ảnh: UNESCO

Lumbini còn sở hữu những địa điểm lịch sử gắn liền với thời niên thiếu của Đức Phật. Du khách có thể tham quan nơi Ngài lớn lên trong cung điện, ghé thăm thành phố quê mẹ của Hoàng hậu Mayadevi, và đứng tại cổng cung điện, nơi Đức Phật từ bỏ cuộc sống hoàng gia để bắt đầu hành trình tìm kiếm giác ngộ.

Ngày nay, Lumbini là một trong bốn trung tâm hành hương của Phật giáo, được mệnh danh là Tứ thánh địa. Ba điểm đến còn lại là Bồ Đề Đạo Tràng- nơi Đức Phật thành đạo), Vườn Lộc Uyển - nơi Đức Phật giảng bài pháp đầu tiên và Câu Thi Na - nơi Đức Phật nhập Niết bàn.

Anh Minh (Theo UNESCO, Visit world heritage)