Tối 14/6, hàng trăm khách nước ngoài bị yêu cầu rời khỏi phố đường tàu trong đợt kiểm tra mới nhất. Trước đó ba tháng, cảnh tương tự cũng diễn ra trong một đợt kiểm tra khác. Tình trạng "đóng rồi mở" phố đường tàu đã diễn ra nhiều năm dù chính quyền TP Hà Nội đã yêu cầu xử lý dứt điểm hoạt động kinh doanh lấn chiếm lòng đường sắt, mất an ninh an toàn trong khu vực từ năm 2019.

Đối với du khách quốc tế, đặc biệt là những người không thông thạo ngôn ngữ hoặc không nắm rõ các quy định pháp luật tại địa phương, TS. Trịnh Lê Anh, Trưởng bộ môn Quản trị sự kiện, khoa Du lịch học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội, cho rằng tình trạng này gây ra cảm giác khó chịu và "rất phản cảm".

"Họ nghĩ đây là điểm tham quan an toàn, hợp lệ nhưng vừa ngồi vài phút, lực lượng chức năng xuất hiện, yêu cầu rời đi, cảm giác như lùa đàn vịt", ông nói, cho biết hình ảnh này để lại ấn tượng xấu với khách quốc tế - những người đã tin tưởng, chọn Hà Nội để du lịch.

Loreill, khách New Zealand, đến phố đường tàu hôm 16/6 và bất ngờ khi thấy một nửa khu phố thuộc phường Hàng Bông bị chặn, một nửa thuộc phường Cửa Đông vẫn mở cửa đón khách tấp nập. Cô nói đây là điểm du lịch nổi tiếng với khách nước ngoài, được nhiều trang tin du lịch giới thiệu nên không biết quy định cấm.

Do phải chờ khoảng bốn giờ mới có đoàn tàu tiếp theo chạy qua, cô đã bỏ về sau khi chụp vài tấm hình kỷ niệm. Nữ du khách chia sẻ khu phố "thực sự rất đẹp và có tiềm năng trở thành điểm hút khách hàng đầu của Hà Nội".

"Dĩ nhiên, các bạn cần có những biện pháp an toàn hơn", cô nói.

Liu, khách Trung Quốc, cũng tới chiều 16/6, cho biết các chủ cửa hàng thường chạy ra đường mời khách rồi dẫn vào tận quán ngồi khiến cô không lăn tăn về tính hợp pháp.

Theo ông Nguyễn Hoàng Anh, Phó chủ tịch phường Hàng Bông, khu phố đường tàu bắt đầu từ khoảng năm 2018-2019, trong giai đoạn bùng nổ du lịch. Sau giai đoạn trầm lắng vì Covid-19, khu phố tấp nập trở lại dù các cán bộ phường liên tục nhắc nhở, tuyên truyền, thậm chí xử phạt hành chính. Bốn hộ đã bị thu hồi giấy phép kinh doanh vào năm 2019, nhiều hộ bị xử phạt 2,5-7,5 triệu đồng nhưng tình trạng vẫn tiếp diễn.

"Chúng tôi cũng tự thấy việc yêu cầu khách nước ngoài rời đi, đôi khi có mâu thuẫn vì bất đồng ngôn ngữ, thực sự phản cảm, ảnh hưởng đến hình ảnh du lịch", ông nói. Theo ông, có nhiều lý do dẫn tới việc không thể xử lý dứt điểm hoạt động kinh doanh ở đây.

Khu phố đường tàu này là nơi ở của tập thể cán bộ công nhân viên ngành đường sắt, đến nay có khoảng hai thế hệ. Ban đầu, khu phố chỉ có những lán nhỏ, lâu dần người dân hình thành các khu nhà hai bên đường ray. Nhà của các hộ dân vốn đã nằm trong hành lang an toàn đường sắt nên thực tế việc sinh sống đã sai quy định pháp luật, chưa nói đến kinh doanh, buôn bán cà phê.

Tuy nhiên, con đường nhỏ giữa đường ray và nhà dân là lối đi duy nhất trong khu vực, không thể cấm người dân đi lại. Trước đây, nhiều hộ dân đã ký đơn tập thể, yêu cầu được chuyển đến nơi ở mới nhưng hiện chưa có phương án. Do điều kiện kinh tế, nhiều hộ dân đã chuyển sang kinh doanh quán cà phê, phục vụ khách ngắm tàu và tìm nhiều cách để "lách" lực lượng kiểm tra.

Đại diện UBND phường Hàng Bông cho biết lực lượng chức năng không thể túc trực cả ngày ở khu phố này nhưng cũng đã bố trí cán bộ chia ba ca trực mỗi ngày, đảm bảo an toàn nhất có thể. Tuy nhiên, sự cố vẫn xảy ra như việc một nam du khách bị phần bục lên xuống của tàu hỏa va chạm khi cố quay video đoàn tàu.

Theo kiểm tra của phường Hàng Bông, sự việc xảy ra vào khoảng 21h30 một ngày tháng 9/2024. Thời điểm này, hầu hết lực lượng chức năng túc trực ở phố đường tàu đã về nghỉ sau khi làm việc liên tục từ 8h. Họ không nắm được thông tin cho tới khi video về vụ việc được đăng tải trên mạng vào đầu tháng 6.

Loreill và bạn trai rời khỏi phố đường tàu sau khi không thể chờ tàu đến chiều 16/6. Ảnh: Tú Nguyễn

Nửa phố đường tàu thuộc phường Cửa Đông tấp nập khách hôm 16/6. Ảnh: Tú Nguyễn

Phố đường tàu được chặn ở lối vào trong đợt kiểm tra hồi tháng 3. Ảnh: Giang Huy

Ebisu Circuit ở Fukushima - nơi tổ chức hoạt động drift taxi cảm giác mạnh như Fast and Furious. Ảnh: Fukushima Travel

Nửa phố đường tàu thuộc phường Hàng Bông bị đóng cửa trong ngày 16/6. Ảnh: Tú Nguyễn

Đoàn tàu nổi tiếng ở Sri Lanka. Ảnh: Adventures of a good man

Sau khi xem video khách Tây suýt gặp tai nạn, TS Lê Anh thấy "thót tim", nhấn mạnh đây là lời cảnh tỉnh nghiêm túc và rõ ràng về những nguy cơ đang hiện hữu hàng ngày tại khu vực này.

"Chúng ta đang để những rủi ro tiềm tàng diễn ra ngay trước mắt mà không có biện pháp ngăn chặn hiệu quả", ông nói.

Điều khiến ông băn khoăn hơn cả là sau khi sự việc nghiêm trọng này được ghi nhận, khu phố đường tàu vẫn tiếp tục tấp nập du khách, các hàng quán vẫn hoạt động bình thường như không có chuyện gì và lực lượng chức năng vẫn phải liên tục xuất hiện để "mời" du khách rời đi. Việc không có một cơ chế quản lý rõ ràng và ổn định đã khiến khu vực này rơi vào vòng luẩn quẩn, không thể giải quyết triệt để vấn đề.

Theo đại diện UBND phường Hàng Bông, phương án tốt nhất là ngành đường sắt cần phối hợp với thành phố, ban ngành trung ương để di dời toàn bộ hộ dân đến nơi an toàn. Khu phố đã "thay da đổi thịt" nhờ du lịch, cho thấy tiềm năng hút khách nhưng cần sự quản lý chặt chẽ, đồng bộ. Còn hiện tại, vấn đề quản lý vẫn còn nhiều "chồng chéo", khó triệt để, đơn cử như việc các quán cà phê thuộc phường Hàng Bông bị đóng cửa trong ngày 16/6 nhưng phía thuộc phường khác vẫn mở.

Trong khi đó, TS Lê Anh khẳng định phố cà phê đường tàu có thể được quản lý hiệu quả nếu thay đổi tư duy, công nhận nhu cầu trải nghiệm của du khách thay vì chỉ cấm đoán. Ông chỉ ra vấn đề cốt lõi là chưa có đơn vị nào chính thức chịu trách nhiệm quản lý khi chính quyền lo ngại rủi ro, người dân kinh doanh tự phát, còn doanh nghiệp du lịch "lách luật".

Theo ông, khó khăn lớn nhất là thiếu mô hình quản trị linh hoạt, hợp pháp để chuyển khu vực này thành điểm đến chính thức. Ông cảnh báo nếu tiếp tục tình trạng đóng - mở luẩn quẩn, du khách vẫn sẽ tìm đến vì phố đường tàu đã trở thành "hiện tượng du lịch" nổi tiếng của Hà Nội.

Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm quốc tế để quản lý phố cà phê đường tàu. Ông lấy ví dụ chợ đường ray Maeklong ở Thái Lan, nơi từng gặp vấn đề an toàn nhưng được quản lý hiệu quả bằng cách điều phối thời gian hoạt động của chợ và tàu hỏa, lắp rào chắn, bố trí người hướng dẫn, giúp khu vực trở thành điểm du lịch nổi tiếng.

Tương tự, tại Sri Lanka, tuyến tàu Ella qua đồi chè được kiểm soát bằng biển cảnh báo, camera giám sát, hướng dẫn viên và các tour du lịch có bảo hiểm. Ông cũng đề cập Nhật Bản, nơi thử nghiệm mô hình "du lịch mạo hiểm đô thị" trong "sandbox" như drift taxi, cho phép hoạt động mới nhưng giám sát chặt để hoàn thiện quản lý.

"Không cần cấm mọi điểm đến tự phát, chúng ta cần bản lĩnh, sáng tạo, công cụ quản lý phù hợp để chuyển hóa chúng thành sản phẩm du lịch hợp pháp, mang lại lợi ích bền vững cho cộng đồng địa phương", ông nói.

Tú Nguyễn