Làng Long Tieng nằm sâu trong khu rừng nhiệt đới miền trung Lào, dân số vài nghìn người sống chủ yếu nhờ vào nông nghiệp. Nơi đây có vài quán ăn, hai nhà nghỉ và một số cửa hàng bán đủ thứ - từ gạo đến dụng cụ làm nông tái chế từ vỏ bom.

Trung tâm làng là đường băng cũ dài 1.370 m, mặt đường đầy vết rạn nứt. Tháp không lưu gần đó đã đổ nát, hầu hết người dân trong làng từng chưa bước chân lên máy bay. Thế nhưng, đằng sau sự tan hoang đó là một chương lịch sử ít được biết đến trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh (1947-1991). Hơn 50 năm trước, nơi đây từng là căn cứ hoạt động của Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA).

Làng Long Tiêng trên bản đồ. Ảnh: Mapbox

Dù nhỏ bé, đường băng tại làng từng xử lý 900 lượt cất, hạ cánh mỗi ngày và trở thành một trong những sân bay bận rộn nhất thế giới thời bấy giờ. Hàng hóa, đạn dược được chuyển đến đây, sau đó phân phối đến các điểm rải rác khắp nước.

Theo nhà nghiên cứu Paul Carter, ngay cả những người lính Mỹ tham chiến ở nơi khác cũng không biết đến sự tồn tại của Long Tieng cho đến cuối thập niên 1960.

50 năm sau, một trong những khu vực bí mật nhất hành tinh trở thành không gian công cộng phục vụ cộng đồng: trẻ em chạy xe trượt, nông dân lùa bò và người già đi bộ lúc sáng sớm trên đường băng.

Một người dân đang đạp xe trên đường làng. Ảnh: CNN

Dù chỉ cách thủ đô Vientiane khoảng 130 km về phía đông bắc, hành trình di chuyển bằng ôtô đến làng hết gần 8 tiếng do đường sá gập ghềnh, nhiều ổ gà, sạt lở và bụi mù từ xe tải làm cản tầm nhìn. Nhiều cung đường nhỏ nhưng không có rào chắn, chỉ cần sơ sẩy có thể rơi xuống vực. Nếu bị xịt lốp ở đây, du khách có thể mắc kẹt hàng giờ vì không có sóng điện thoại, không người trợ giúp. Tuy nhiên, đoạn đường gần tới Long Tieng được đánh giá đẹp hơn khi được trải bê tông.

Nhà nghỉ tại làng không có điều hòa, chỉ có một chiếc quạt cũ làm mát. Hoạt động trải nghiệm được nhiều khách yêu thích là đi bộ trên đường băng cũ vào sáng sớm. Tháp không lưu đã đổ nát chỉ còn một nửa, các nhà chứa máy bay giờ hoang toàn rỉ sét. Không có biển báo, không bia tưởng niệm - nơi này như chưa từng tồn tại trong lịch sử.

Cách đường băng khoảng 100 m là căn nhà hai tầng, từng là tổng hành dinh của tướng Vang Pao (Vua Mèo tại thượng Lào). Sau hàng rào cao, khu nhà vẫn tách biệt khỏi làng và treo biển "Cấm vào khi không được phép". Bên trong, ngôi nhà trống rỗng vì không có đồ đạc hay tranh ảnh. Góc nhà là một chồng vỏ đạn, đạn cối được sắp gọn. Du khách được yêu cầu không chạm và hiện vật vì đạn cối có thể phát nổ.

Người dân đi xe máy trên đường băng cũ tại làng. Ảnh: CNN

Tầng trên tòa nhà có một bàn làm việc và một chiếc ghế, quay hướng nhìn ra đường băng. Từ trên cao nhìn xuống, du khách có thể nhìn thấy toàn bộ thung lững cùng không cảnh bình yên trước mắt: những con chó chạy xung quanh, người dân đi bộ chậm rãi.

Theo MAG (tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực rà phá bom mìn nhân đạo tại các khu vực đã hoặc đang xảy ra chiến sự), khoảng 30% trong số 270 triệu bom Mỹ ném xuống Lào vẫn chưa nổ. Chúng vẫn có thể gây thương vong cho ai đạp phải và cả trở sự phát triển của ngôi làng.

Người dân trong làng vẫn tránh đi khỏi đường mòn để phòng bom sót. Từ năm 1995, Mỹ chi hơn 390 triệu USD cho chương trình xử lý vũ khí chưa nổ.

"Tôi yêu đất nước này", Hansen, cựu phi công Mỹ nói.

Quay trở lại đường băng cũ nát, du khách lại thấy hình ảnh yên bình quen thuộc của Lào: trẻ con phóng xe trượt trên mặt đường nứt nẻ - nơi từng phóng lên bầu trời hàng trăm chiếc máy bay thời chiến. Ngày nay, nơi này là một trong số ít điểm an toàn cho trẻ chơi đùa mà không lo bom mìn trong làng. Nhiều du khách ví nơi đây là chốn bình yên giữa tàn tích của một cuộc chiến.

Anh Minh (Theo CNN)