Nghiên cứu của Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) Mỹ cho thấy những người tốt nghiệp đại học có nhiều khả năng trở thành nạn nhân của một số loại lừa đảo nhất định, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư và cơ hội kinh doanh giả mạo, so với những người có trình độ học vấn thấp hơn.

Mạng lưới giám sát gian lận AARP (Mỹ) đã công bố dữ liệu tương tự. Nghiên cứu năm 2024 của AARP cho thấy, nạn nhân của những vụ đầu tư giả mạo thường có hiểu biết về tài chính cao hơn mặt bằng chung.

Thực tế này cho thấy người thông minh không miễn nhiễm với lừa đảo. Nghiên cứu năm 2020 được công bố trên tạp chí tâm lý Frontiers in Psychology khẳng định chỉ riêng trí thông minh (IQ) không thể khiến một người miễn nhiễm với lừa đảo.

Thậm chí người thông minh có thể dễ bị lừa hơn, do sự kết hợp của các yếu tố tâm lý, thành kiến nhận thức và sự tự tin thái quá. Các nhà khoa học đã tổng hợp một số nguyên nhân chính khiến người thông minh sa bẫy của kẻ lừa đảo.

Ảnh minh họa: Pexels

Tự tin thái quá dẫn đến kém cảnh giác

Không ít người tự tin rằng họ đủ thông minh để không bị lừa.

Nghiên cứu về kinh tế học hành vi và tâm lý học của Daniel Kahneman và Dan Ariely (Mỹ) đã chỉ ra những cá nhân thông minh dễ bị ảo tưởng về khả năng kiểm soát. Họ đánh giá quá cao khả năng dự đoán kết quả hoặc phát hiện sự thao túng của mình.

Điều này khiến họ đánh giá thấp rủi ro và đánh giá quá cao phán đoán của chính mình, đặc biệt là trong các lĩnh vực như đầu tư, công nghệ hoặc giao dịch kinh doanh. Ví dụ, một người tin rằng họ là chuyên gia về tài chính có thể tin vào trực giác của mình hơn là thẩm định thực tế, khiến họ dễ bị lừa.

Gánh nặng nhận thức

Những cá nhân thông minh thường giỏi giang, bận rộn và phải xoay xở với những nhiệm vụ phức tạp. Khi não xử lý quá nhiều thông tin, cho dù là từ căng thẳng, đa nhiệm, mệt mỏi hay các nhiệm vụ phức tạp, khả năng tham gia vào tư duy phân tích, cẩn thận của não sẽ giảm đi. Điều này khiến những người rất thông minh lại phụ thuộc nhiều hơn vào các phương pháp tìm kiếm nhanh, trực giác và phản ứng tự động.

Một nghiên cứu từ Frontiers in Psychology (2020) đã chứng minh, những người tham gia thực hiện các nhiệm vụ đòi hỏi trí óc có khả năng mắc bẫy email lừa đảo cao hơn đáng kể, bất kể trình độ học vấn hay trí thông minh của họ.

Những kẻ lừa đảo cố tình thiết kế các cuộc tấn công vào thời điểm tải nhận thức cao điểm, chẳng hạn như email khẩn cấp trong giờ làm việc.

Điều thú vị là một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Tâm lý học Thực nghiệm Mỹ đã phát hiện ra, trí tuệ cảm xúc (EQ) và sự hoài nghi là những yếu tố dự báo tốt hơn về khả năng chống lừa đảo so với IQ truyền thống. Điều này có nghĩa là mặc dù những người thông minh giỏi giải quyết vấn đề, nhưng họ có thể thiếu "radar cảm xúc" để phát hiện ra sự lừa dối khi nó được ngụy trang khéo léo.

Làm thế nào để không trở thành nạn nhân của lừa đảo?

Xây dựng nhận thức: Nhận thức là tuyến phòng thủ đầu tiên. Mặc dù bạn nghĩ mình sẽ không bao giờ mắc bẫy, sự tự tin thái quá có thể là một cái bẫy. Cần xây dựng một số ranh giới và biện pháp bảo vệ, trong cách đưa ra quyết định của bạn.

Sử dụng chiến lược cân nhắc: Hãy chậm lại và tự hỏi bản thân một số câu hỏi khó. Nếu bạn buộc phải làm điều gì đó nhanh chóng liên quan tới tài chính, đó là dấu hiệu của một vụ lừa đảo. Cần đặt câu hỏi: Tại sao bạn lại làm điều này? Có phải nó quá hời không?

Cảnh giác với những món hời độc quyền: Hãy cảnh giác với các giao dịch độc quyền cho một nhóm người cụ thể hoặc các ưu đãi riêng tư. Nếu bạn không thể tìm thấy thông tin chi tiết về cơ hội cụ thể này, hãy bỏ qua nó. Hãy đưa ra các lựa chọn đầu tư dựa trên nghiên cứu có sẵn trên các trang web công khai.

Thùy Linh (Theo Astrology)