Theo Cục Dự trữ liên bang Mỹ, gần 40% người trưởng thành không đủ tiền mặt để chi trả khoản khẩn cấp 400 USD. Năm 2023, nợ thẻ tín dụng lập kỷ lục hơn 1.000 tỷ USD, trong bối cảnh lạm phát tiếp tục đẩy giá thuê nhà và thực phẩm tăng cao.
Báo cáo từ nền tảng Bankrate cho thấy 60% người Mỹ thừa nhận đã mua sắm trực tuyến bốc đồng với 25% trong số đó thực hiện khi mệt mỏi hoặc căng thẳng.
Các nhà nghiên cứu tài chính đã liệt kê nhiều thời điểm chi tiêu dễ lãng phí, dẫn đến căng thẳng tài chính gia tăng và giảm khả năng tiết kiệm dài hạn.
Mua sắm khi đang đói
Khi đói, người tiêu dùng dễ rơi vào trạng thái mua sắm bốc đồng, đặc biệt với các thực phẩm nhiều calo như khoai tây chiên hay bánh quy.
Nghiên cứu do Đại học Minnesota (Mỹ) công bố trên tạp chí Proceedings of the National Academy of Sciences cho thấy những người chưa ăn trong 5 giờ trước khi đi mua sắm chi tiêu cao hơn 64% cho các món không thiết yếu so với nhóm đã ăn.
Tương tự, nghiên cứu năm 2013 của Đại học Cornell chỉ ra người đi siêu thị khi đói có xu hướng chọn đồ ăn vặt thay vì thực phẩm lành mạnh và chi tiêu tổng thể cao hơn 15 đến 20%. Lý do, theo các nhà khoa học, là khi đói, não bộ kích hoạt cơ chế tìm kiếm năng lượng, ưu tiên thực phẩm chứa nhiều đường và chất béo.
Vì vậy, tránh đi siêu thị khi bụng rỗng là cách đơn giản để kiểm soát chi tiêu và hạn chế mua sắm thiếu lý trí.
Lướt web lúc mệt mỏi
Việc mua sắm bốc đồng khi mệt mỏi, đặc biệt trên các nền tảng thương mại điện tử, là hành vi phổ biến và được nhiều nghiên cứu ghi nhận.
Nghiên cứu công bố trên tạp chí Journal of Consumer Research cho thấy mệt mỏi tinh thần làm suy giảm khả năng tự kiểm soát, khiến não ưu tiên quyết định mang lại sự hài lòng tức thì thay vì cân nhắc lợi ích lâu dài.
Nghiên cứu của Đại học Texas năm 2018 cho thấy người thiếu ngủ hoặc kiệt sức có xu hướng chi tiêu nhiều hơn 23% cho các sản phẩm không cần thiết, nhất là vào buổi tối khi mức năng lượng thấp và dễ lướt mạng.
Mua sắm trực tuyến càng dễ bốc đồng vì thao tác đơn giản, nhiều nền tảng như Amazon hay eBay cho phép hoàn tất giao dịch chỉ sau một cú nhấp chuột. Khi tỉnh táo, bạn có thể cân nhắc món đồ có thực sự cần thiết hay không, nhưng khi mệt, việc kiềm chế trở nên khó khăn hơn.
Khi tỉnh táo, bạn có thể lý trí rằng món đồ đó sẽ không được sử dụng lâu dài và chỉ trở thành vật dụng vô nghĩa trong nhà.
Quá mệt để nấu ăn
Khi mệt mỏi, bạn dễ đưa ra lựa chọn thiếu cân nhắc, như đặt đồ ăn nhanh dù biết chi phí cao. Theo nền tảng Restaurant Dive (2024), 62% người tiêu dùng Mỹ đã giảm ăn thức ăn nhanh vì giá tăng, trong khi 78% xem đây là "xa xỉ phẩm" và 65% từng sốc vì giá một đơn hàng trong 6 tháng qua.
Báo cáo của Statista (2022) cho thấy một đơn hàng thức ăn nhanh qua ứng dụng có thể lên đến 35 USD, gồm giá món ăn, phí giao hàng, phí dịch vụ và tiền tip, cao hơn khoảng 40% so với ăn tại chỗ.
Khi mệt, não ưu tiên giải pháp nhanh chóng thay vì hiệu quả dài hạn. Việc bỏ ra số tiền lớn cho bữa ăn ít dinh dưỡng chỉ để tiết kiệm công sức nấu nướng là minh chứng rõ ràng cho cách cảm xúc và thể trạng ảnh hưởng đến tài chính cá nhân.
Buồn và cần giải tỏa
Buồn có thể khiến người trẻ chi tiêu thiếu kiểm soát. Một số người chọn mua sắm trực tuyến để giải tỏa cảm xúc, dù điều này có thể tạo ra thói quen tài chính xấu và khiến vấn đề tâm lý trầm trọng hơn. Nợ thẻ tín dụng tăng, ngân sách cho đầu tư giảm, trong khi nỗi buồn vẫn còn đó.
Nghiên cứu của Viện Y tế Quốc gia Mỹ cho thấy thanh niên độ tuổi 18-25 sử dụng ứng dụng giao đồ ăn trung bình hai lần mỗi tuần, đặc biệt khi cảm thấy chán nản hoặc không có động lực. Sự tiện lợi của quy trình đặt hàng tối giản chỉ qua một cú nhấp, càng khiến hành vi chi tiêu bốc đồng dễ xảy ra, nhất là vào cuối ngày khi cảm xúc xuống thấp.
Một nghiên cứu năm 2016 chỉ ra rằng cảm xúc tiêu cực làm gián đoạn hệ thống kiểm soát và ra quyết định của não bộ, khiến con người dễ đưa ra lựa chọn tài chính rủi ro và thiếu cân nhắc hơn.
Được tăng lương, thưởng
Kiếm nhiều tiền hơn không đồng nghĩa với việc nên tăng chi tiêu. Một trong những bẫy tài chính phổ biến là lạm phát lối sống, khi người ta chi nhiều hơn ngay sau khi nhận lương hoặc thưởng.
Theo nghiên cứu của tạp chí Journal of Consumer Affairs, 60% người Mỹ tăng chi tiêu vào các khoản không thiết yếu như ăn ngoài, du lịch hay mua sắm xa xỉ, khiến tỷ lệ tiết kiệm không tăng dù thu nhập cao hơn.
Chiến lược bền vững là sống dưới mức thu nhập, giữ chi tiêu ổn định để xây dựng đầu tư nhanh hơn, đồng thời tận dụng cơ hội nghề nghiệp và công việc phụ để tăng thu nhập.
Ngọc Ngân (Theo Yahoo Life, AOL)
