Trong đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông đang được xây dựng, TP HCM đã hoàn tất giai đoạn đầu với việc xác định lộ trình và chính sách hỗ trợ chuyển đổi xe buýt sang sử dụng năng lượng sạch. Mục tiêu đến năm 2030, toàn bộ xe buýt trên địa bàn sẽ vận hành bằng điện hoặc nhiên liệu thân thiện môi trường.

Theo kế hoạch, trong 5 năm tới, thành phố sẽ thay thế hơn 3.300 xe buýt hiện chạy dầu diesel hoặc khí CNG bằng xe điện, bao gồm hơn 2.200 xe trên các tuyến buýt hiện hữu và hơn 1.100 xe cho tuyến mới.

Ngoài xe buýt, Trung tâm Tư vấn Ứng dụng Kinh tế (Viện Nghiên cứu Phát triển TP HCM - HIDS) đã hoàn thiện dự thảo chuyển đổi hơn 400.000 xe máy xăng sang xe điện cho tài xế công nghệ và giao hàng. Khi số lượng xe điện tăng mạnh, nhu cầu về trạm sạc trở nên cấp thiết. Tuy nhiên, hiện hạ tầng sạc tại TP HCM còn rất hạn chế, đặc biệt với xe buýt vốn đòi hỏi công suất lớn, chi phí đầu tư cao và cần quỹ đất rộng.

Hệ thống trạm sạc xe buýt điện do Phương Trang - Futa Bus Lines đầu tư ở TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần

Hiện, hệ thống sạc cho buýt điện mới được triển khai bởi hai doanh nghiệp lớn là VinBus và Phương Trang - Futa Bus Lines. Trong khi đó, mạng lưới sạc công cộng cho ôtô, taxi và xe máy điện chủ yếu do doanh nghiệp tự đầu tư. Thành phố hiện có khoảng 600 điểm sạc xe máy điện của VinFast và 50 trạm đổi pin của Selex.

Để mở rộng hạ tầng, Trung tâm Quản lý Giao thông công cộng (Sở Xây dựng TP HCM) cho biết đang phối hợp các đơn vị liên quan nghiên cứu đầu tư 19 trạm sạc lớn phục vụ xe buýt điện, tận dụng quỹ đất tại các bến bãi sẵn có. Các trạm này nhằm đáp ứng nhu cầu của gần 700 xe điện thuộc 47 tuyến buýt trợ giá, dự kiến vận hành đồng loạt từ năm 2027. Kinh phí đầu tư khoảng 400 tỷ đồng.

Vị trí các trạm được bố trí từ trung tâm đến vùng ven, tại các đầu mối giao thông như: Bến xe buýt Sài Gòn, Chợ Lớn, Văn Thánh, Bình Thái và các khu vực Tân Phú, Hóc Môn, Củ Chi, Cần Giờ... Phần lớn các địa điểm này đang có chức năng bến xe, bãi hậu cần, sẵn hạ tầng cơ bản và sẽ bố trí diện tích cho xây dựng trạm sạc khoảng 50 m2 đến gần 800 m2.

"Việc đầu tư các trạm sạc sẽ giúp doanh nghiệp yên tâm hơn khi tham gia mạng lưới xe buýt điện, từ đó hỗ trợ quá trình chuyển đổi phương tiện theo hướng xanh hóa giao thông", đại diện Trung tâm Quản lý Giao thông công cộng TP HCM nói.

Trạm sạc V-Green đặt trên đường Huyền Trân Công Chúa, TP HCM. Ảnh: Hạ Giang

Song song với xe buýt, theo Viện Nghiên cứu Phát triển TP HCM, hệ thống sạc công cộng cho ôtô điện cá nhân, taxi, xe máy sẽ được mở rộng mạnh trong thời gian tới. Đến năm 2028, thành phố dự kiến có khoảng 3.000 điểm sạc và đổi pin, ưu tiên đặt tại các vị trí thuận tiện như cây xăng, bãi giữ xe công cộng, trung tâm thương mại, công viên...

Sở Công Thương thành phố khẳng định sẽ phối hợp ngành điện đảm bảo cung cấp nguồn ổn định cho hệ thống trạm sạc, nâng cấp lưới điện tại các khu vực có nguy cơ quá tải, đồng thời áp dụng biểu giá linh hoạt để khuyến khích người dân sạc xe vào giờ thấp điểm. Thành phố cũng tính đến việc tích hợp điện mặt trời để tăng tính bền vững và tiết kiệm.

TS Lê Xuân Hồng, chuyên gia ngành kỹ thuật điện tại Đại học Giao thông Vận tải TP HCM, đánh giá việc chuyển đổi xe buýt sang điện không phải là thách thức lớn, do thành phố đã có kinh nghiệm hỗ trợ loại hình này. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh hạ tầng trạm sạc là yếu tố then chốt, quyết định thành bại của lộ trình.

"Nếu hạ tầng chưa sẵn sàng, dù muốn đẩy nhanh cũng không thể triển khai được", ông nói, đồng thời lưu ý cần có lộ trình phù hợp khi mở rộng chính sách chuyển đổi sang các phương tiện khác ngoài xe buýt để tránh gây xáo trộn đời sống người dân.

Xe buýt điện kết nối metro Bến Thành - Suối Tiên khai thác ở TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần

Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Trần Nguyên Thái, Giám đốc điều hành Công ty xe buýt Bảo Yến, cho rằng với xe buýt điện, thời gian sạc pin kéo dài nên việc bố trí trạm sạc gần bãi đậu là điều kiện tiên quyết để vận hành hiệu quả. Ông đề xuất hệ thống trạm sạc cần được phân bổ đều khắp thành phố, với khoảng cách trung bình 10-15 km, đồng thời thành phố nên có chính sách hỗ trợ tài chính, ưu đãi lãi suất để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư.

Trong khi đó, TS Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP HCM, nhận định xe điện là xu hướng tất yếu tại các đô thị lớn và việc TP HCM thúc đẩy chuyển đổi là hợp lý. Ngoài xe buýt, xe ôm công nghệ, ông đề xuất thành phố nên mở rộng chuyển đổi thêm với nhóm xe công vụ, đồng thời đầu tư hạ tầng trạm sạc tương xứng.

Theo chuyên gia này, con số 19 trạm như hiện tại chỉ là bước khởi đầu và cần được nhân rộng nhiều lần trong tương lai. Hạ tầng cũng cần đảm bảo đồng bộ về kỹ thuật, có khả năng dùng chung và dễ mở rộng lâu dài, bên cạnh các chính sách ưu đãi nhằm thu hút doanh nghiệp cùng tham gia và giảm áp lực ngân sách.

"Trong bối cảnh xe điện ngày càng phổ biến, việc phát triển hạ tầng trạm sạc không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là nền tảng then chốt để thành phố đạt được mục tiêu giao thông xanh, bền vững", ông Thuận nói.

Giang Anh