Đầu tháng 9, dưới cái nắng nhẹ ở phường Mỹ Ngãi, ông Riêm lúi húi làm cỏ trên mảnh vườn rộng gần 1.000 m2. Cỏ non được gom cho đàn bò, nhánh già phơi khô rồi ủ thành phân hữu cơ. "Cây cỏ hút chất từ đất thì phải trả lại cho đất", ông giải thích.

Vườn rau của ông tuyệt đối không dùng phân, thuốc hóa học. Phân bón được ông tự ủ từ phân bò, rơm rạ, cỏ khô, kết hợp nấm có lợi để phân hủy xác bã thực vật, tạo môi trường vi sinh phong phú cho đất. Ngoài ra, ông ủ ốc, cá thành phân bón lá; giã tỏi, ớt pha dung dịch trừ sâu, rầy; trồng hoa quanh vườn để thu hút thiên địch diệt côn trùng.

Ông Riêm chăm sóc luống rau muống, một trong hơn 20 loại rau ông đang trồng. Ảnh: Ngọc Tài

"Đợt sâu ít thì bắt thủ công. Riêng bọ nhảy ăn lá, tôi rải hạt xong trùm lưới luôn để bướm không đẻ trứng. Cách này hiệu quả lắm", người đàn ông gần 70 tuổi nói.

Ngày ông mới bắt tay vào trồng hữu cơ, rau vừa nhú mầm đã bị sâu ăn trụi. Thu nhập sụt giảm vì năng suất thấp, giá bán lại ngang rau chợ. Nhiều lần bị vợ cằn nhằn, ông vẫn kiên trì với lý do "muốn làm ra thực phẩm sạch cho mọi người".

Gần đây, nhờ các phiên "chợ xanh tử tế" do Sở Nông nghiệp và Môi trường Đồng Tháp tổ chức, nông sản hữu cơ có giá cao gấp 2-3 lần so với trước, thu nhập ổn định hơn, lợi nhuận cao hơn 20-30% so với trồng truyền thống. Tuy vậy, không phải ai cũng trụ lại. Nhóm trồng rau hữu cơ ban đầu của ông Riêm từ ba người giảm còn một, buộc ông phải nhập chung nhóm ở xã lân cận.

Từ các hộ làm riêng lẻ, tỉnh lập thành các tổ, nhóm để cùng giám sát, hỗ trợ và bảo vệ uy tín thương hiệu. Mỗi tháng, các thành viên họp để chia sẻ kinh nghiệm, kiểm tra chéo, loại bỏ những vườn không đạt chuẩn. Cán bộ nông nghiệp thường xuyên động viên, giám sát quy trình, đảm bảo chứng nhận PGS (Participatory Guarantee System) – hệ thống bảo đảm cùng tham gia.

Một buổi kiểm tra chéo của những thành viên trong tổ sản xuất rau hữu cơ. Ảnh: Nguyễn Khánh

PGS là chứng nhận hữu cơ cộng đồng, áp dụng tại nhiều quốc gia, dựa trên sự tham gia của người sản xuất, người tiêu dùng và các bên liên quan. Khác với chứng nhận do bên thứ ba cấp, PGS đề cao tính minh bạch, tin cậy và trách nhiệm cộng đồng. Ở Việt Nam, PGS dựa trên tiêu chuẩn của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ban hành.

Không chỉ có rau, mô hình hữu cơ lan sang cả cây xoài. Tại vùng xoài Cao Lãnh, ông Trần Phú Hậu cùng 11 nông dân lập tổ hợp tác sản xuất an toàn theo hướng hữu cơ, không dùng thuốc cỏ và thuốc ngoài danh mục, giảm dần phân hóa học, đảm bảo thời gian cách ly trước thu hoạch.

Sau hai năm, chỉ 6 thành viên đạt chứng nhận, số còn lại bị loại do vi phạm, như lén phun thuốc ngoài danh mục. Các thành viên thường xuyên "đột kích" kiểm tra nhau để bảo vệ uy tín chung. "Một người làm sai là ảnh hưởng cả tổ, nên phải nghiêm", ông Hậu nói.

Xoài hữu cơ thơm, thịt chắc, ngọt và để lâu hơn so với xoài dùng nhiều phân thuốc - vốn dễ chín rục, ruột lỏng, mùi và vị kém. Năm đầu, một doanh nghiệp đã bao tiêu 17 tấn xoài (25% sản lượng) với giá cao hơn thị trường 10.000 đồng/kg, để chế biến xuất khẩu sang Nhật Bản.

Sau thời gian trồng xoài theo tiêu chuẩn PGS ông Hậu kiểm tra đất, thấy hệ vi sinh vật phát triển mạnh, đất tơi xốp, tốt hơn. Ảnh: Ngọc Tài

Hiện Đồng Tháp có 12 nhóm nông dân sản xuất hữu cơ theo PGS với gần 30 thành viên. Họ nhận được sự hỗ trợ từ tổ chức phi chính phủ Seed to Table do bà Mayu Ino (người Nhật) điều hành, bao gồm giám sát mô hình, kết nối đầu ra và hỗ trợ đầu tư cơ sở vật chất.

Mô hình trồng rau hữu cơ cũng đã vào 22 trường học, nơi giáo viên và học sinh cùng gieo trồng như một bài học thực tế về quy trình sản xuất, giá trị lao động và trách nhiệm với người tiêu dùng.

Ông Lê Hà Luân, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Đồng Tháp, cho biết tỉnh triển khai mô hình PGS từ năm 2019, tổ chức tập huấn, giám sát và cấp chứng nhận. "Quy trình hữu cơ khắt khe, đòi hỏi đam mê và sự kiên trì. Chúng tôi định hướng giữ ổn định số lượng, nâng chất lượng và chỉ mở rộng khi có vùng canh tác biệt lập, đầu ra ổn định", ông nói.

Đầu tháng này, Sở khai trương cửa hàng bán hơn 50 loại rau, quả hữu cơ tại phường Cao Lãnh, tạo thêm đầu ra cho nông dân.

Ngọc Tài