Ông Bùi Xuân Phước tham gia cách mạng năm 15 tuổi, trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Sau khi đất nước giành độc lập, ông trở về tỉnh Phú Khánh tham gia thành lập Bảo tàng.

Đến năm 1989, chia tách tỉnh Phú Khánh, ông được điều ra làm giám đốc Bảo tàng Phú Yên đến khi nghỉ hưu vào 1995. Lúc này, ông bắt đầu thực hiện ý tưởng đã ấp ủ rất lâu là lập nên một bảo tàng để tưởng nhớ Chủ tịch Hồ Chí Minh.

"Tôi mong muốn lan tỏa những mốc son trong lịch sử Việt Nam cũng như cuộc đời Chủ tịch Hồ Chí Minh, góp phần giáo dục thế hệ trẻ", ông nói.

Khu tưởng niệm được ông Phước khởi công xây dựng vào tháng 10/1997 trên khu đất rộng 2.200 m2 của gia đình ở xã Phước Đồng, cách trung tâm TP Nha Trang 10 km.

Khuôn viên được thiết kế hai trục chính "Đất nước - Gia đình". Trong đó, trục Đông - Tây thờ Tổ tiên; trục Bắc - Nam thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, các anh hùng liệt sĩ.

Trong khu tưởng niệm nổi bật nhất là căn phòng trưng bày những hiện vật, tư liệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tại đây có bức ảnh khổ lớn Bác nằm trong lăng được lồng kính, đặt ở khu vực thờ.

Ông Phước cho biết khi về hưu đã dùng hết số tiền tích lũy suốt quá trình đi làm để xây dựng khu tưởng niệm. Thiếu kinh phí, ông mượn thêm từ các đồng đội cũ ở TP HCM, Khánh Hòa, Đà Nẵng; bán chiếc xe máy bản thân hay dùng đi lại và một căn nhà ở thành phố Nha Trang, gom được hơn 50 cây vàng để làm.

Đến năm 2000, những phần cơ bản của khu tưởng niệm như đền thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, khu bàn thờ thiên, tượng đài chiến sĩ đã hoàn thiện.

Tượng chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh bằng đồng nặng gần một tạ do Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng. Ông Phước cho biết trên thế giới chỉ có ba tượng đồng này, hai tượng còn lại trước đây được Nhà nước tặng cho Liên Xô (Nga) và Ấn Độ.

Bản sao Micro Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng để đọc Tuyên ngôn Độc Lập, ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội.

Tại khu tưởng niệm có 150 tư liệu và hiện vật, được ông Phước dày công sưu tầm, phục chế và được các cơ quan nhà nước tặng. Ông cho biết quá trình thu thập tư liệu "mất rất nhiều thời gian", tuy nhiên bản thân cố gắng tìm kiếm để khi người dân đến tham quan có thể cảm nhận lịch sử một cách sâu sắc hơn.

Bản sao viên gạch Bác dùng để sưởi ấm trong thời gian ở Pháp vào những năm 1919-1923.

Di chúc Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bằng tay, trong đó có 7 trang được trưng bày tại khu tưởng niệm.

Những tấm thẻ cử tri của Chủ tịch Hồ Chí Minh, dùng để thực hiện quyền bầu cử.

Chiếc áo, mũ và đôi dép của Bác được ông Phước dày công sưu tầm, phục chế từ hiện vật gốc.

"Tôi mong muốn cấp có thẩm quyền xem xét công nhận Khu tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại gia đình là một trong những chi nhánh Bảo tàng Hồ Chí Minh do tư nhân thành lập và quản lý", ông nói.

Tại khu trưng bày, ông Phước còn treo trên tường nhiều tư liệu về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Mỗi không gian trưng bày các giai đoạn khác nhau về cuộc đời Bác như tuổi thơ, những năm bôn ba nước ngoài, giai đoạn 1930-1945,... để tuyên truyền cho thế hệ trẻ hiểu hơn về lịch sử nước nhà.

Đối diện khu trưng bày tư liệu, hiện vật về Chủ tịch Hồ Chí Minh là Tượng đài chiến sĩ Sư Đoàn 305 (Ba Tơ).

Năm 2020, ông Phước được Thủ tướng tặng bằng khen vì đã có thành tích tiêu biểu trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.

Khu vực hội trường được xây dựng vào năm 2013. Ông Phước cho biết thời điểm xây dựng hội trường (cùng hạng công trình vệ sinh) được địa phương cho vay hơn 250 triệu đồng. Sau đó, ông dùng lương hưu trả dần.

Ông Bùi Cao Pháp, Phó Chủ tịch UBND xã Phước Đồng cho biết khu tưởng niệm không chỉ là điểm tham quan, dâng hương, tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh mà còn trở thành địa chỉ sinh hoạt chính trị, tổ chức lễ kết nạp Đảng, Đoàn viên, giáo dục truyền thống của nhiều cơ quan, đơn vị, địa phương tại tỉnh Khánh Hòa.

Bùi Toàn