Đang điều trị chấn thương nặng do va chạm với máy bay phun thuốc, ông Trần Văn Hận (49 tuổi, huyện U Minh, Cà Mau) chưa hết bàng hoàng khi nhớ lại khoảnh khắc tai nạn xảy ra cách đây hơn hai tuần.

"Tôi không kịp phản ứng gì thì cánh máy bay đã chém thẳng vào đầu cổ, rồi ngã xuống đường, bất tỉnh", ông kể.

Ông Hận bị gãy xương mũi, xương cằm, nguy cơ mất thị lực một bên mắt. Tai nạn xảy ra khi drone chọn điểm hạ cánh ngay trên đường. Nạn nhân tưởng máy bay sẽ nhường lối đi nên không dừng lại, nhưng phương tiện từ trên cao bất ngờ lao thẳng vào người.

Máy bay nông nghiệp trên cánh đồng TP Cần Thơ, chọn điểm cất hạ cánh trên đường. Ảnh: An Minh

Vụ việc trên không phải là tai nạn đầu tiên do drone phun thuốc gây ra ở các tỉnh miền Tây. Cách đây hơn 6 tháng một vụ va chạm tương tự ở huyện Hòn Đất (Kiên Giang) khiến ông Bùi Văn Tùng tử vong. Gần thời điểm này, máy bay phun thuốc khác ở huyện Tân Thạnh (Long An) vướng vào đường dây 110 kV, làm gián đoạn điện sinh hoạt của hàng chục nghìn hộ dân.

Drone nông nghiệp ứng dụng ở Việt Nam từ hơn 10 năm trước, phát triển mạnh trong vài năm gần đây. Riêng ba tỉnh có diện tích trồng lúa lớn ở miền Tây là Long An, Đồng Tháp, An Giang đã có hơn 1.800 drone - Long An dẫn đầu với hơn 1.300 máy.

Các dòng máy phổ biến có dung tích 20-75 lít, nặng tới 100 kg khi mang đầy thuốc. Cánh quạt làm từ sợi carbon nylon, sải cánh quay lên đến 1,3 m - bộ phận gây sát thương cao nhất. Một số máy có cảm biến va chạm, nhưng có thể bị vô hiệu hoá nếu máy lỗi pin, mất kết nối hoặc bị người điều khiển tắt để rút ngắn thời gian bay.

"Khi bị lỗi, drone sẽ tự quay lại điểm xuất phát, người điều khiển không thể can thiệp", một chủ drone cho biết.

Ngoài ra, phần lớn drone hiện hoạt động "chui". Theo quy định, các thiết bị bay phải được cấp phép bởi Bộ Quốc phòng, có hiệp đồng bay với chính quyền địa phương, song nhiều chủ máy cho biết "chưa từng xin phép".

Máy bay phun thuốc ngày càng phổ biến không chỉ trên ruộng lúa mà trên cây trồng. Ảnh: An Minh

Năm 2020, Bộ Quốc phòng đã ban hành văn bản tạo điều kiện cho drone nông nghiệp hoạt động, tăng thời gian cấp phép bay lên tối đa 180 ngày. Tuy vậy, thực tế triển khai cho thấy việc giám sát vẫn còn nhiều bất cập.

TS Hồ Văn Chiến, nguyên Giám đốc Trung tâm Bảo vệ thực vật phía Nam, cho rằng không thể phủ nhận vai trò của drone trong bối cảnh thiếu nhân lực nông thôn. Tuy nhiên ông cũng lo ngại bởi 80-90% diện tích ruộng lúa đã dùng drone, nhưng đa phần người điều khiển chưa qua đào tạo, vừa gây nguy hiểm, vừa giảm hiệu quả phun thuốc.

Ông Chiến kể nhiều trường hợp drone bay vào vùng gió lớn, thuốc bay lệch sang vườn sầu riêng khiến cây cháy lá. Có lúc drone bay quá thấp, làm cả ruộng lúa đang trổ bông bị rạp xuống như vừa trải qua cơn bão nhỏ.

"Thuốc dạng hạt, bột hay dung dịch vốn dành cho bình phun cơ, nhưng được dùng tràn lan trên drone mà không có hướng dẫn. Không ai biết nên bay cao bao nhiêu, gió thế nào là phù hợp", ông nói.

Từ đó chuyên gia nông nghiệp kiến nghị Cục Bảo vệ thực vật cần có danh mục riêng với các loại thuốc sử dụng trên drone, quy định khảo nghiệm và đưa ra tiêu chuẩn kỹ thuật cụ thể. Nếu không có hướng dẫn rõ ràng, sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và cây trồng.

Drone nông nghiệp phun tại huyện Cao Lãnh, Đồng Tháp. Ảnh: Ngọc Tài

Ngoài ra người điều khiển drone cần được xem là một nghề có điều kiện. Họ phải qua tập huấn an toàn, hiểu biết quy định hàng không và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật đúng cách. "Nếu gây tai nạn, bay chui, hoặc vận hành sai gây thiệt hại, phải có chế tài - tương tự việc tước bằng lái với tài xế xe", ông Chiến nói.

Cùng với giấy phép bay do Bộ Quốc phòng cấp, theo quy định, người điều khiển drone phải từ 18 tuổi trở lên, có đủ năng lực hành vi dân sự và kiến thức cơ bản về hàng không. Gần đây, Bộ Quốc phòng đã công bố bản đồ trực tuyến các vùng cấm, hạn chế bay đối với UAV, drone. Danh sách này bao gồm cả sân bay, khu vực quốc phòng, và các vùng trọng yếu về an ninh.

Ngọc Tài - Hoàng Nam - An Minh