Trong đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông được đơn vị tư vấn xây dựng đưa ra gần đây có đề xuất thiết lập vùng phát thải thấp (LEZ) tại trung tâm TP HCM. Để quản lý, giám sát phương tiện ra vào vùng này, đề án đã lên kế hoạch dùng hệ thống camera nhận diện biển số ANPR (Automatic Number Plate Recognition)

Theo đó, từ năm 2026-2032, thành phố sẽ lắp đặt 58 camera ANPR tại các điểm ra vào vùng phát thải thấp (quận 1 và 3 cũ) và một số giao lộ ở các đường huyết mạch để quản lý phương tiện không đạt chuẩn. Sau năm 2032 thành phố lắp thêm 200 camera trên toàn TP HCM, vị trí cụ thể dựa trên mức độ ô nhiễm tại khu vực đó (một số đường lớn ở TP Thủ Đức, Gò Vấp, Tân Bình, Phú Nhuận, quận 6, 8, 11 cũ). Camera dự kiến đặt tại các giao lộ với số lượng từ 1-3 chiếc sẽ kết nối với nhau hình thành vành đai của vùng phát thải thấp.

Camera nhận diện biển số sẽ được lắp đặt xung quanh khu vực trung tâm thành phố được đề xuất làm vùng LEZ trong giai đoạn năm 2026-2032. Ảnh: Khánh Hoàng

Ông Bùi Hòa An, Phó giám đốc Sở Xây dựng TP HCM cho biết, phương án lắp đặt hệ thống camera để khoanh vùng phát thải thấp áp dụng từ kinh nghiệm của quốc tế... Đơn vị sẽ xây dựng chính sách để quản lý, phân loại phương tiện được ra vào vùng phát thải thấp rồi đưa ra chế tài đối với xe không tuân thủ.

Dự kiến từ năm 2027, tại TP HCM bắt đầu kiểm định khí thải xe máy. Khi đó cơ quan chức năng sẽ có các quy định về phân loại xe máy phát thải cụ thể. Ban đầu các sở, ngành sẽ vận động, tuyên truyền loại xe bị hạn chế tại khu vực, tuyến đường nào để người dân có ý thức chạy xe, sau đó mới tính đến việc xử phạt hành chính đối với trường hợp không chấp hành.

Quy trình hoạt động của hệ thống camera ANPR sẽ chụp ảnh xe vi phạm, ghi nhận chi tiết thời gian, địa điểm truyền về trung tâm điều hành và xử lý dữ liệu tập trung. Kế đến, trung tâm sẽ đối chiếu dữ liệu, xác minh vi phạm dựa trên cơ sở dữ liệu đăng kiểm (tiêu chuẩn Euro, năm sản xuất, chủ xe...), vùng quy định LEZ. Cuối cùng, khi thông tin vi phạm đã được xác minh, hệ thống sẽ tạo biên bản phạt nguội tự động, gửi thông báo phạt nguội qua email, VNeID, bưu điện.

Ngoài ra, hệ thống camera ANPR trong tương lai còn kết nối vào trung tâm điều hành giao thông với khoảng 900 camera giám sát và điều phối giao thông của thành phố dùng chung cơ sở dữ liệu từ đó giảm chi phí vận hành, lắp đặt. Việc kiểm soát tự động cũng loại bỏ yếu tố con người, ngăn chặn tiêu cực, đảm bảo công bằng.

Camera giám sát giao thông ở cầu Thủ Thiêm, nối quận Bình Thạnh cũ với khu đô thị Thủ Thiêm. Ảnh: Nguyễn Hiền

Theo ông An, việc chế tài xe không đạt chuẩn vào vùng phát thải thấp cũng đã áp dụng tại nhiều nước. Tại thành phố Antwerp (Bỉ) camera ANPR được áp dụng để xử phạt 150-250 Euro cho vi phạm lần đầu và lần thứ hai từ năm 2017. Còn ở thủ đô Seoul của Hàn Quốc, bắt đầu từ năm 2019 đã phạt 250.000 won (tương đương 212 USD) đối với phương tiện không tuân thủ vùng giao thông xanh.

Ở góc độ quản lý phương tiện, đại diện Cục CSGT cho biết việc kiểm soát phương tiện không đạt chuẩn bằng camera ANPR sẽ khả thi trong bối cảnh loại thiết bị này đã phổ biến. Trong hệ thống camera nhận diện biển số của CSGT các tỉnh, thành đang áp dụng để phạt nguội, thiết bị nhận diện được lỗi vi phạm về giao thông, kết nối với hệ thống cơ sở dữ liệu về đăng ký xe. Từ hình ảnh biển số xe, lỗi vi phạm sẽ truy xuất được thông tin chủ phương tiện để xử lý.

Trước đây, camera chỉ xử lý được lỗi về vi phạm tốc độ, đến nay khi thêm ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) đã nhận diện hơn 20 lỗi vi phạm về giao thông tự động. Theo đại diện Cục CSGT, nếu có đủ cơ sở dữ liệu, quy định về thiết lập vùng phát thải thấp, lực lượng sẽ xác định được phương tiện đó sản xuất năm bao nhiêu, có thuộc trường hợp không được đi vào khu vực hạn chế hay không từ đó đưa ra hình thức xử lý.

Tuy nhiên, đơn vị phụ trách đề án cần phải phân biệt giữa camera chỉ nhận diện biển số đơn thuần và camera nhận diện biển số tích hợp công nghệ nhận diện lỗi vi phạm về giao thông để thiết kế hệ thống giám sát phù hợp.

CSGT TP HCM trong lần ra quân xử lý xe cũ nát tại khu vực cầu vượt Bình Phước (TP Thủ Đức cũ). Ảnh: Quỳnh Trần

Cùng ý kiến, TS Phạm Trần Hải, Phó phòng Nghiên cứu quản lý đô thị (Viện Nghiên cứu Phát triển TP HCM), cho rằng hệ thống camera nhận diện biển số có thể tạo thành vành đai quanh vùng phát thải thấp kiểm soát phương tiện.

Ông dẫn chứng trường hợp của Singapore, ban đầu khi lập vùng xanh ở trung tâm thành phố để thu phí, hạn chế xe gây ô nhiễm đã dùng hàng rào để chặn các lối vào sau đó đã chuyển sang lắp đặt hệ thống camera ANPR. Tại Trung Quốc, cơ quan quản lý còn phân biệt xe phát thải bằng cách dùng nhiều màu sắc, kích thước biển số để phân loại cho camera dễ nhận biết.

Theo ông Hải, ở TP HCM khi đi sau có thể lấy kinh nghiệm từ các nước để tạo mô hình phù hợp, như tại Singapore trong nhiều năm gần đây đã nghiên cứu việc gắn chip trên từng xe có kết nối với vệ tinh để quản lý đi lại ở các vùng cụ thể hơn.

Bên cạnh tính khả thi, một số ý kiến cho rằng khi triển khai đề án sẽ gặp một số vướng mắc như chưa xác định mức tiêu chuẩn khí thải xe máy, xe không chính chủ. Số lượng xe máy tại TP HCM cũng rất lớn với hơn 9 triệu chiếc có chất lượng khác nhau dẫn đến khó kiểm soát xe máy không đạt chuẩn khí thải vào trung tâm.

Về vấn đề này, Phó giám đốc Sở Xây dựng Bùi Hòa An cho biết, đơn vị tính toán, tiếp thu các góp ý để xây dựng chính sách để làm sao ít ảnh hưởng đến đời sống, kinh tế của người dân nhất. "Chúng tôi sẽ xây dựng quy định để vừa giảm ô nhiễm môi trường vừa đảm bảo thuận tiện cho người dân đi lại", ông An nói.

Đình Văn