Thông tin được liên danh tư vấn nêu tại buổi làm việc với Sở Xây dựng TP HCM ngày 8/8, khi trình bày Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông trên địa bàn thành phố. Đề án này hướng tới chuyển đổi xanh ở TP HCM, đang trong giai đoạn xây dựng, lấy ý kiến các bên liên quan trước khi hoàn thiện, trình cấp thẩm quyền phê duyệt và triển khai.

Dựa trên kết quả nghiên cứu, đơn vị tư vấn cho biết giao thông đường bộ là nguồn phát thải lớn gây ô nhiễm không khí. Trong đó, trung tâm thành phố - nơi có mật độ xe và ô nhiễm cao nhất - được đề xuất thí điểm làm vùng phát thải thấp (LEZ), để hạn chế xe xăng không đạt chuẩn chạy vào. Cùng với khu vực trên, tại Cần Giờ cũng được đề xuất triển khai LEZ nhằm bảo vệ khu dự trữ sinh quyển và xây dựng mô hình du lịch xanh.

Khu vực trung tâm thành phố được đề xuất làm vùng LEZ. Ảnh: Liên danh tư vấn

Theo liên danh tư vấn, việc triển khai sẽ theo từng bước, bắt đầu với các nhóm dễ quản lý (xe tải, ôtô kinh doanh...) sau đó mới xem xét mở rộng. Theo lộ trình, năm 2025 TP HCM sẽ hoàn tất công tác chuẩn bị và ban hành khung pháp lý làm cơ sở thực hiện. Từ đầu năm 2026, thành phố sẽ bắt đầu thí điểm vùng phát thải thấp tại khu trung tâm và Cần Giờ, trong đó hạn chế xe công nghệ, xe thương mại không đạt chuẩn khí thải chạy vào.

Từ đầu năm 2027, xe máy bắt buộc phải kiểm định khí thải, đồng thời bị hạn chế vào khu vực LEZ nếu không đạt chuẩn. Đến cuối năm 2028, 100% xe máy công nghệ sẽ chuyển sang điện và từ tháng 12/2029 cấm toàn bộ xe máy xăng tham gia dịch vụ gọi xe qua app.

Đề án cũng đưa ra lộ trình đến hết năm 2030 sẽ áp dụng LEZ đối với toàn bộ xe cá nhân tại khu vực trung tâm TP HCM. Sau năm 2032, thành phố sẽ đánh giá lại và xem xét mở rộng khu vực LEZ ra Vành đai 1 (nằm trong phạm vi các tuyến, như: Phạm Văn Đồng - vòng xoay Nguyễn Thái Sơn - Ngã tư Bảy Hiền - Hương Lộ 2 - Nguyễn Văn Linh...)

Trong các công cụ kiểm soát, tư vấn đưa ra giải pháp lắp mạng lưới camera nhận dạng biển số xe các lối ra vào vùng phát thải thấp. Hệ thống tự động đối chiếu với dữ liệu đăng kiểm, xác định tiêu chuẩn khí thải, nếu không đạt tiêu chí ở vùng LEZ, chủ xe sẽ bị phạt.

"Tuy nhiên, để triển khai thành công sẽ cần một hệ sinh thái đồng bộ, với 4 yếu tố chính, bao gồm người dân có lựa chọn thay thế, hạ tầng trạm sạc, chính sách hỗ trợ tài chính và chuyển đổi công bằng, nhất là người thu nhập thấp, phụ thuộc vào xe cũ để mưu sinh sẽ được hỗ trợ, đảm bảo đời sống tốt hơn sau khi chuyển đổi", đại diện liên danh tư vấn nói.

Khói đen từ một xe máy chạy trên cầu Bình Triệu vào trung tâm TP HCM. Ảnh: Giang Anh

Giao thông công cộng vẫn được xác định là yếu tố then chốt để người dân có lựa chọn phương tiện thay thế khi triển khai LEZ. Trước mắt, đề án đưa ra trong giai đoạn từ nay đến năm 2030 sẽ mở thêm các tuyến buýt điện, phát triển xe đạp công cộng, "hành lang xanh" cho người đi bộ, xe đạp. Hệ thống trạm sạc công cộng cũng sẽ được xây dựng, ưu tiên ở các bãi đỗ xe công cộng, trung tâm thương mại hay các trục giao thông chính.

Đại diện đơn vị tư vấn cũng đánh giá chi phí ban đầu sẽ là rào cản lớn trong việc chuyển đổi năng lượng xanh. Trong đó, các nhóm chịu tác động chính, gồm: cá nhân, hộ gia đình; doanh nghiệp vận tải, nhà đầu tư. Do đó, tương ứng từng nhóm sẽ có các chính sách hỗ trợ cụ thể để chuyển đổi xe điện, đầu tư trạm sạc, các gói hỗ trợ người thu nhập thấp...

Theo Phó giám đốc Sở Xây dựng TP HCM Bùi Hòa An, chuyển đổi giao thông xanh ở thành phố nằm trong định hướng quốc gia giảm ô nhiễm môi trường. Việc triển khai sẽ có tác động xã hội lớn, vì vậy quá trình nghiên cứu đang được tính toán kỹ lưỡng, thận trọng. Những chính sách trọng tâm được thành phố hướng tới là sự công bằng, đảm bảo không ảnh hưởng sinh kế của người dân. Trong đó, các nhóm sách sẽ bao gồm cả khuyến khích, ưu đãi (hỗ trợ thuế, phí, lãi vay...), cũng như hỗ trợ người thu nhập thấp.

Dòng xe trên đường Cộng Hòa, gần khu vực sân bay Tân Sơn Nhất, năm 2024. Ảnh: Giang Anh

Ông An cũng cho biết khu vực trung tâm được nghiên cứu triển khai trước bởi đã quá tải hạ tầng, mức độ ô nhiễm không khí cao. Còn đối với Cần Giờ, việc kiểm soát không chỉ để giảm phát thải mà còn giữ môi trường sống, nếu để ô nhiễm mới bắt đầu chuyển đổi thì sẽ quá muộn. Ngoài Cần Giờ, thành phố cũng đang tính toán triển khai ở Côn Đảo.

Song song với việc kiểm soát, chuyển đổi năng lượng sạch, lãnh đạo Sở Xây dựng cho biết các yêu cầu hạ tầng, giao thông công cộng cũng sẽ được đầu tư tương xứng theo lộ trình. Đồng thời, các cơ quan liên quan đang rà soát, xây dựng bộ tiêu chuẩn trạm sạc đảm bảo an toàn, đặc biệt là phòng cháy chữa cháy và tương thích với nhiều loại xe. Ngoài ra, mô hình đổi pin và xử lý pin sau sử dụng cũng đang được nghiên cứu cụ thể. Hiện, Sở Xây dựng tiếp tục lấy ý kiến, phối hợp các bên để hoàn thiện đề án nhằm triển khai đồng bộ.

Giang Anh