Tại hội nghị tập huấn toàn quốc chiều 14/6, Bộ trưởng Nội vụ nhấn mạnh sự chuyển đổi căn bản trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Đó là UBND cấp tỉnh sẽ không còn là cơ quan hành chính thuần túy, mà trở thành trung tâm điều hành thống nhất, trực tiếp tổ chức thực thi pháp luật và điều tiết phát triển bền vững.

Vai trò của cơ quan này không chỉ giới hạn trong việc triển khai nhiệm vụ hành chính, mà còn là đầu mối liên kết hệ thống từ Trung ương đến cơ sở, dẫn dắt chiến lược phát triển địa phương một cách đồng bộ, xuyên suốt. "Đây là bước tiến thể hiện rõ tư duy hành chính kiến tạo, hành động và phục vụ người dân", Bộ trưởng nói.

Trong cơ chế đó, Chủ tịch UBND cấp tỉnh sẽ là hạt nhân điều hành toàn diện. Nếu trước đây, nhiều quyết định phải thông qua tập thể UBND hoặc trình HĐND, khiến quy trình xử lý kéo dài, thì nay, Chủ tịch tỉnh sẽ được trao quyền trực tiếp, cá nhân chịu trách nhiệm - từ đó rút ngắn thời gian xử lý công việc, tránh lỡ cơ hội, phục vụ người dân và doanh nghiệp hiệu quả hơn.

Để thể chế hóa mô hình này, Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (đang được Quốc hội xem xét) đã mở rộng số nhóm nhiệm vụ độc lập của Chủ tịch UBND cấp tỉnh từ 11 lên 23. Trong đó, nổi bật là 5 nhóm quyền: tổ chức thi hành pháp luật; điều hành bộ máy hành chính từ tỉnh đến xã; chủ động phân cấp, ủy quyền; quyết định thay mặt tập thể UBND khi cần thiết; và xử lý tình huống vượt khả năng cấp dưới.

Đáng chú ý, lần đầu tiên Chủ tịch UBND cấp tỉnh được trao quyền trực tiếp phân cấp, ủy quyền cho các sở, ngành, đơn vị sự nghiệp, chính quyền cấp xã và phó chủ tịch UBND - một thay đổi lớn giúp khắc phục tình trạng trì trệ, né tránh, chồng chéo trong xử lý công việc.

Đây là sự chuyển hướng rõ rệt trong tư duy điều hành: từ mô hình phân tán, quyết định tập thể, sang mô hình tập trung, đề cao trách nhiệm cá nhân. Không chỉ mở rộng quyền lực, cải cách lần này còn thiết kế cơ chế kiểm soát tương ứng, bảo đảm Chủ tịch tỉnh có đủ không gian hành động nhưng vẫn trong khuôn khổ minh bạch, hiệu quả và có thể giám sát được.

Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà. Ảnh: Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh

Cấp xã trở thành "bộ não" điều hành tại cơ sở

Cùng với việc nâng cao vai trò của Chủ tịch UBND tỉnh, mô hình chính quyền hai cấp cũng đặt ra yêu cầu cải cách toàn diện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cấp xã.

Theo Bộ trưởng Nội vụ, cấp xã sắp tới sẽ thực hiện đầy đủ chức năng tổ chức thi hành pháp luật, điều hành hành chính, quản lý kinh tế xã hội tại địa bàn; quản lý tài chính, ngân sách, đầu tư công; quản lý đất đai, tài nguyên, môi trường, trật tự xây dựng; quản lý dân cư, hộ tịch, quốc phòng, an ninh tại cộng đồng; cung ứng dịch vụ công thiết yếu và đảm bảo an sinh xã hội; thực hiện cải cách hành chính, phát triển chính quyền số, công dân số.

"Cấp xã sẽ thực sự là tuyến đầu, nơi hiện thực hóa mọi chính sách thành hành động cụ thể, nơi người dân chạm vào chính quyền hằng ngày", Bộ trưởng nhấn mạnh. UBND cấp xã không còn là "cánh tay nối dài" mà trở thành "bộ não" điều hành tại cơ sở, với vị thế được xác lập rõ ràng về pháp lý và chính trị.

Dự kiến, Chủ tịch UBND xã sẽ có 17 nhiệm vụ, quyền hạn; Chủ tịch phường có 23 nhiệm vụ, đều tăng so với hiện nay. Nhiều nhiệm vụ trước đây thuộc cấp huyện cũng sẽ được chuyển về xã, yêu cầu đội ngũ cán bộ cấp xã phải có năng lực toàn diện, nhất là người đứng đầu.

"Chủ tịch xã là hiện thân cụ thể nhất của chính quyền trong mắt nhân dân - người lãnh đạo tại chỗ, điều hành tại hiện trường và chịu trách nhiệm trực tiếp về hiệu quả quản trị tại địa phương", Bộ trưởng nói, đồng thời nhấn mạnh yêu cầu đội ngũ chủ tịch xã phải am hiểu pháp luật, vững vàng về hành pháp và hành xử gần dân, minh bạch để đáp ứng kỳ vọng trong giai đoạn chuyển đổi mô hình chính quyền mới.

Vũ Tuân