Các thượng nghị sĩ Cộng hòa suốt đã làm việc trong cả cuối tuần qua để thảo luận các điều khoản sửa đổi trong "dự luật to đẹp" hơn 1.000 trang mà Hạ viện đã thông qua hồi cuối tháng 5. Dự luật bao gồm hàng loạt điều khoản điều chỉnh thu chi, giúp thiết lập nền tảng ngân sách để Tổng thống Donald Trump thực hiện các cam kết khi tranh cử.

Ông Trump muốn siêu dự luật này được thông qua trước ngày Quốc khánh Mỹ 4/7, nhưng nó đang gặp nhiều khó khăn tại Thượng viện khi vấp phải sự phản đối của phe Dân chủ cũng như một số thượng nghị sĩ Cộng hòa.

Để được thông qua theo quy trình thông thường, dự luật như vậy sẽ cần ít nhất 60 trên tổng số 100 phiếu thuận tại Thượng viện. Do đảng Cộng hòa đang nắm 53 ghế Thượng viện, họ sẽ cần thuyết phục ít nhất 7 nghị sĩ Dân chủ ủng hộ dự luật, điều gần như bất khả thi.

Do đó, đảng Cộng hòa muốn sử dụng quy trình đặc biệt "hòa giải ngân sách", cho phép phe này thông qua dự luật với số phiếu quá bán, cũng như giúp họ tránh nguy cơ bị đảng Dân chủ dùng chiến thuật câu giờ (filibuster) để cản trở.

Để thực hiện quy trình hòa giải, các điều khoản trong dự luật còn phải thỏa mãn các điều kiện, quy tắc của Thượng viện. Vai trò quyết định này thuộc về cố vấn Elizabeth MacDonough, vị trí ít nổi bật nhưng được xem như "trọng tài tại Thượng viện".

Cố vấn Thượng viện Elizabeth MacDonough. Ảnh: Thượng viện Mỹ

Cố vấn Thượng viện là vị trí phi đảng phái được thiết lập từ những năm 1930, có nhiệm vụ cố vấn cho Thượng viện về cách áp dụng các quy định, nguyên tắc và tiền lệ. MacDonough được bổ nhiệm làm cố vấn Thượng viện năm 2012 bởi lãnh đạo phe đa số tại Thượng viện Harry Reid, đảng Dân chủ, thay thế ông Alan Frumin nghỉ hưu cùng năm. Bà là phụ nữ đầu tiên đảm nhận vai trò này.

MacDonough đang cố vấn cho các nghị sĩ Cộng hòa về quy trình "Byrd Bath", đặt tên theo cựu thượng nghị sĩ Robert Byrd, được Thượng viện phê chuẩn năm 1985.

Theo Byrd Bath, các dự luật hòa giải ngân sách chỉ thiết lập cách chính phủ chi tiêu, không được phép bao gồm yếu tố chính sách. Đây là lý do nó chỉ cần 51 trên 100 phiếu để thông qua, thay vì phải cần 60 phiếu như các văn kiện lập pháp khác. Nhưng khi xem xét "dự luật to đẹp" do phe Cộng hòa soạn thảo, bà MacDonough đã phát hiện nhiều đoạn có nội dung mang tính chính sách.

Cố vấn Thượng viện phản đối điều khoản giới hạn bang nhận thêm tài trợ liên bang cho chương trình hỗ trợ y tế cho người thu nhập thấp Medicaid từ các loại thuế áp lên nhà cung cấp dịch vụ y tế.

Bà MacDonough cũng không đồng tình với đề xuất cắt tài trợ cho Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng, quy định bắt buộc bán đất công và hạn chế quyền của tòa án trong việc ban hành lệnh cấm sơ bộ hoặc lệnh cấm tạm thời đối với chính quyền liên bang.

Điều này đồng nghĩa các thượng nghị sĩ Cộng hòa phải tìm cách sửa đổi hoặc loại bỏ những nội dung mang tính chính sách đó khỏi dự luật. Nhiều thượng nghị sĩ Cộng hòa bày tỏ phẫn nộ và công kích bà MacDonough, bởi nữ cố vấn đang khiến nỗ lực thông qua dự luật trước hạn chót mong muốn 4/7 của Tổng thống Trump ngày càng xa tầm với.

"Nên bị sa thải sớm nhất có thể", thượng nghị sĩ Tommy Tuberviller viết trên X sau khi bà MacDonough nhắm đến điều khoản "hạn chế người nhập cư trái phép tiếp cận Medicaid". "Những quan chức không được bầu lại nghĩ họ hiểu rõ hơn các nghị sĩ, vốn được người dân lựa chọn".

"Bà ấy có quá nhiều quyền lực. Tôi cho rằng một người không nên ở vị trí quyền lực đó quá lâu", thượng nghị sĩ Roger Marshall nói, lưu ý MacDonough đã giữ vị trí này từ năm 2012. Ông Marshall đã cùng ông Tuberville và thượng nghị sĩ Marsha Blackburn soạn dự luật giới hạn nhiệm kỳ 6 năm với cố vấn quốc hội.

Tổng thống Trump ngày 29/6 kêu gọi các thượng nghị sĩ Cộng hòa phớt lờ bà MacDonough để phê duyệt dự luật.

"Một vị trí không được bầu ở Thượng viện, như cố vấn, không được phép làm tổn hại đến dự luật của đảng Cộng hòa", ông Trump viết trên Truth Social ngày 29/6. "Cố vấn Thượng viện không phải vị trí được bầu, không chịu trách nhiệm trước người dân, nhưng lại nắm quyền phủ quyết một dự luật được hàng triệu cử tri ủng hộ".

Trong khi đó, một số thượng nghị sĩ Cộng hòa chọn bênh vực bà MacDonough, cho rằng họ nên tôn trọng các quy định. Thượng nghị sĩ Lindsey Graham, đồng minh quan trọng của ông Trump, nói ông không muốn tìm cách phớt lờ cố vấn.

Lãnh đạo phe Cộng hòa tại Thượng viện John Thune cũng chọn tuân thủ nguyên tắc. "Mọi thứ đầy thách thức, nhưng đó chỉ là những gờ giảm tốc", ông Thune nói với báo giới. "Chúng tôi có các kế hoạch dự phòng, kế hoạch B và kế hoạch C. Chúng tôi sẽ tiếp tục điều chỉnh nó".

Phe Dân chủ cũng từng phẫn nộ với bà MacDonough. Năm 2021, bà phán quyết họ không được phép đưa điều khoản tăng lương liên bang tối thiểu vào dự luật kích thích kinh tế của tổng thống Joe Biden. Bà cũng bác bỏ nỗ lực của các nghị sĩ Dân chủ nhằm tích hợp các cải cách về nhập cư vào dự luật.

Các thượng nghị sĩ chỉ cần 51/100 phiếu để phớt lờ cố vấn, nhưng nhìn chung hiếm khi làm vậy, bởi nó phá chuẩn mực, tạo tiền lệ rằng quy tắc có thể bị thay đổi khi đa số muốn và khiến cho filibuster suy yếu. Đảng Dân chủ và Cộng hòa đều phải dựa vào filibuster để cản trở đối thủ, khi họ nắm thế thiểu số.

Cả hai đảng chỉ phớt lờ cố vấn trong những trường hợp rất đặc biệt.

Năm 2013, đảng Dân chủ cho rằng phe Cộng hòa lạm dụng filibuster để trì hoãn các đề cử của tổng thống Barack Obama, kể cả với những vị trí không gây tranh cãi. Các nghị sĩ Dân chủ muốn loại bỏ filibuster đối với các ứng viên do tổng thống đề cử, nhưng bà MacDonough cho rằng việc này không phù hợp với quy định. Các nghị sĩ Dân chủ sau đó bỏ phiếu phớt lờ cố vấn.

Đảng Cộng hòa năm 2017 hành động tương tự, khi loại bỏ filibuster với các đề cử vào Tòa án Tối cao.

Tòa nhà quốc hội Mỹ ở thủ đô Washington ngày 29/6. Ảnh: AFP

MacDonough, sinh năm 1966, tốt nghiệp Đại học George Washington và Trường Luật Vermont. Bà bắt đầu sự nghiệp tại thư viện Thượng viện, sau đó là biên tập viên của Congressional Record, tài liệu ghi chép lại các hoạt động, phát biểu, tranh luận của quốc hội hàng ngày.

MacDonough tiếp đó làm việc cho Bộ Tư pháp Mỹ và trở thành trợ lý văn phòng cố vấn Thượng viện năm 1999. Nhiệm vụ quan trọng đầu tiên bà thực hiện là cố vấn cho phó tổng thống Mỹ Al Gore về quy trình kiểm phiếu trong cuộc bầu cử năm 2000 giữa ông và đối thủ đảng Cộng hòa George W. Bush.

Bà nhanh chóng thăng tiến sau khi cố vấn Thượng viện Robert Dove bị phe Cộng hòa bãi nhiệm năm 2001 và ông Frumin được bổ nhiệm thay thế. Trong thời gian đương nhiệm, bà MacDonough còn cố vấn cho hai phiên luận tội Tổng thống Trump.

"Tôi đại diện cho Thượng viện, với những truyền thống như không giới hạn tranh luận, bảo vệ quyền của phe thiểu số, bất kể ai bước vào văn phòng xin tư vấn", bà MacDonough cho biết trong diễn văn tốt nghiệp Trường Luật Vermont năm 2018. "Thượng viện là trách nhiệm của tôi".

Như Tâm (Theo CNN, BBC, AP)