Ngay sau khi kết thúc hội nghị thượng đỉnh với Tổng thống Mỹ Donald Trump, Tổng thống Nga Vladimir Putin chiều 15/8 đến viếng mộ các chiến sĩ Hồng quân Liên Xô tại nghĩa trang căn cứ Richardson ở bang Alaska.
Video được truyền thông Nga công bố cho thấy ông Putin quỳ gối, đặt hoa, làm dấu thánh và cúi chào trước từng bia mộ. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết sự kiện được lên kế hoạch từ trước.
"Chúng tôi sẽ luôn ghi nhớ những câu chuyện lịch sử, khi hai nước chúng ta cùng đánh bại kẻ thù chung với tinh thần đồng đội và đồng minh, cũng như cung cấp hỗ trợ và viện trợ cho nhau", ông nói sau cuộc gặp Tổng thống Trump.
Khu mộ là nơi an nghỉ của những phi công và thủy thủ Liên Xô thiệt mạng khi vận chuyển khí tài quân sự từ Mỹ đến Liên Xô, trong chương trình viện trợ Lend-Lease hồi Thế chiến II.
Đạo luật Lend-Lease (Cho vay - Cho thuê) được tổng thống Mỹ Franklin Roosevelt ký ngày 11/3/1941, đánh dấu thời điểm Mỹ tham gia Thế chiến II, và kết thúc ngày 29/9/1945. Đạo luật tạo điều kiện để Mỹ chuyển giao lượng khí tài khổng lồ cho các nước Đồng minh trong thời gian ngắn nhất để chống lại phe phát xít.
Các mặt hàng được Mỹ viện trợ cho phe Đồng minh trong giai đoạn này gồm tàu chiến, máy bay, xe tăng, phương tiện cơ giới, trang thiết bị quân sự, thực phẩm và dầu mỏ. Điều khoản đạo luật quy định khí tài quân sự phải được sử dụng cho đến khi trả lại hoặc bị tiêu hủy. Trên thực tế, chỉ một số tàu chiến được phe Đồng minh hoàn trả cho Mỹ sau Thế chiến II, hầu hết vũ khí đã bị phá hủy trong chiến tranh.
Các khoản viện trợ về cơ bản là miễn phí, đổi lại Mỹ được quyền thuê và sử dụng nhiều căn cứ lục quân, hải quân trên lãnh thổ các nước Đồng minh trong Thế chiến II.
Với đạo luật Lend-Lease, Mỹ đã cung cấp viện trợ quân sự cho cả Anh, Liên Xô và Trung Quốc. Quân đội Anh chiến đấu ở Bắc Phi bằng xe tăng Sherman do Mỹ cung cấp. Hồng quân Liên Xô năm 1942 cũng sử dụng các phương tiện do Mỹ viện trợ để tiến hành đợt phản công phát xít Đức. Đạo luật cũng giúp Mỹ chuyển xe tải, xăng dầu, thiết bị công binh tới hỗ trợ Trung Quốc chống Nhật.
Theo bài viết Mộ phần phi công Liên Xô ở Nghĩa trang Căn cứ Richardson trên cổng thông tin của Bộ Ngoại giao Nga, máy bay và trang thiết bị quân sự Mỹ viện trợ cho Liên Xô được vận chuyển qua lãnh thổ Canada, đưa đến sân bay quân sự Ladd, nay là căn cứ Wainwright thuộc bang Alaska.
Từ căn cứ này, hơn 300 phi công Liên Xô được huấn luyện ở Mỹ đã trực tiếp lái hàng nghìn máy bay băng qua eo biển Bering để đến vùng Viễn Đông của Liên Xô, sau đó tiếp tục di chuyển tới tiền tuyến ở châu Âu.
Tuyến không vận Alaska - Siberia có vai trò quan trọng với cuộc chiến chống phát xít, nhưng cũng đi kèm nhiều hiểm nguy. Hàng loạt phi công đã thiệt mạng trong các vụ tai nạn khi huấn luyện hoặc do thời tiết khắc nghiệt vùng cực.
Ban đầu, các phi công Liên Xô được chôn cất tại Fairbanks và Nome. Đến năm 1946, theo sắc lệnh của chính quyền bang Alaska, toàn bộ hài cốt quân nhân Liên Xô được quy tập về nghĩa trang căn cứ Richardson. Ban quản lý nghĩa trang dành một khu vực riêng cho các chiến sĩ Liên Xô, với bia đá trắng khắc tên, cấp bậc, đơn vị, quốc tịch và ngày thiệt mạng bằng cả tiếng Nga và tiếng Anh.
 |
Tổng thống Putin viếng mộ các chiến sĩ Hồng quân Liên Xô tại nghĩa trang căn cứ Richarson ngày 15/8. Ảnh: AFP |
Tuy nhiên, hồ sơ về khu mộ này gần như không tồn tại trong tài liệu lưu trữ của Liên Xô trong suốt hàng chục năm. Chỉ đến năm 1990, khi phái đoàn cựu chiến binh Liên Xô sang thăm Alaska, thông tin về địa điểm mới được xác minh.
"Suốt 45 năm qua, chúng tôi không nhận được thông tin nào về phần mộ đồng chí của mình tại Alaska", E. G. Radominov, lãnh đạo phòng Alaska - Siberia thuộc Ủy ban Cựu chiến binh Liên Xô, viết trong báo cáo năm 1990.
Nghĩa trang căn cứ Richardson từ đó trở thành minh chứng cho giai đoạn sát cánh hiếm hoi giữa hai siêu cường. Tổng thống Nga Dmitry Medvedev năm 2011 trao huân chương cho Virginia Walker, giám đốc nghĩa trang căn cứ Richardson, để ghi nhận công lao bảo quản và chăm sóc những phần mộ quân nhân Liên Xô.
Theo thông tin của Điện Kremlin, có tổng cộng 14 phần mộ chiến sĩ Liên Xô tại Alaska.
Tên và cấp bậc của 11 người đã được xác minh, trong đó 9 người là phi công thiệt mạng khi làm nhiệm vụ chuyển máy bay theo tuyến đường Alaska - Siberia và hai người là thủy thủ phụ trách tiếp nhận tàu tại Alaska. Một phần mộ chưa được xác định danh tính, hai phần mộ khác được cho là dân thường Liên Xô.
Thanh Danh (Theo Indian Express, Fox, AP)
