Bộ Ngoại giao Mexico ngày 28/4 cho biết nước này đã đồng ý với Mỹ sẽ lập tức chuyển nước từ sông biên giới Rio Grande ngăn cách hai nước, và thực hiện thêm các đợt chuyển nước khác trong mùa mưa sắp tới.

Theo Bộ Ngoại giao Mexico, nước này sẽ tiếp tục thực hiện các cam kết theo Hiệp ước Nước năm 1944, "vốn mang lại lợi ích to lớn cho sự phát triển của khu vực biên giới phía bắc".

Bộ Ngoại giao Mỹ hoan nghênh, nói rằng động thái của Mexico sẽ "giúp nông dân, các chủ trang trại và thành phố của Mỹ ở Thung lũng Rio Grande, Texas có được nguồn nước vô cùng cần thiết và giảm tình trạng thiếu hụt" theo hiệp ước.

Bộ Ngoại giao Mỹ cũng cảm ơn Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum vì đã tạo điều kiện giải quyết vấn đề giữa hai nước. "Mỹ và Mexico cam kết xây dựng kế hoạch dài hạn để đáp ứng bền vững những yêu cầu theo hiệp ước khi giải quyết những đợt nợ nước còn tồn đọng", Bộ Ngoại giao Mỹ nhấn mạnh.

Sông Rio Grande ngăn cách Mỹ và Mexico trong ảnh chụp ngày 18/2. Ảnh: Reuters

Động thái của Mexico diễn ra sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump dọa sẽ áp thêm thuế nếu Mexico không thực hiện cam kết chuyển nước, đồng thời cáo buộc quốc gia láng giềng "ăn cắp" nước của nông dân ở bang miền nam Texas. Ông cũng cáo buộc Mexico vi phạm hiệp ước mà theo đó Mỹ sẽ chia sẻ nguồn nước từ sông Colorado để đổi lấy dòng chảy từ Rio Grande.

"Mexico nợ Texas 1,55 tỷ mét khối nước theo Hiệp ước Nước năm 1944. Họ đang vi phạm nghĩa vụ theo hiệp ước. Mexico sẽ phải gánh thêm hậu quả, trong đó có thuế và thậm chí là lệnh trừng phạt, cho đến khi họ tôn trọng hiệp ước và cung cấp lượng nước mà họ nợ Texas", ông Trump đăng trên mạng xã hội truth Social ngày 10/4.

Theo hiệp ước, Mexico phải chuyển 2,1 tỷ mét khối nước từ Rio Grande, con sông ngăn cách hai nước, đến Mỹ 5 năm một lần thông qua mạng lưới đập và hồ chứa được kết nối với nhau.

Chu kỳ 5 năm hiện tại sẽ kết thúc vào tháng 10, nhưng Mexico mới chỉ chuyển được chưa đến 30% lượng nước theo yêu cầu, theo dữ liệu từ Ủy ban Biên giới và Nước Quốc tế.

Vị trí sông Rio Grande chạy dọc biên giới giữa Mỹ và Mexico. Đồ họa: Britannica

Các quan chức Mexico nói rằng đợt hạn hán lịch sử do biến đổi khí hậu là rào cản đối với việc thực hiện cam kết chuyển nước cho Mỹ. Hiệp ước cho phép gia hạn nợ nước sang chu kỳ 5 năm tiếp theo khi xảy ra hạn hán.

Hiệp ước này cũng yêu cầu Mỹ phải cung cấp khoảng 1,8 tỷ mét khối nước mỗi năm cho Mexico từ sông Colorado. Mỹ nhìn chung đã thực hiện nghĩa vụ này, dù lượng nước cung cấp gần đây đã giảm do hạn hán nghiêm trọng.

Ngoài hạn hán, Mexico còn gặp khó khăn trong nghĩa vụ chuyển nước đến Mỹ do cơ sở hạ tầng kém và nhu cầu tại địa phương ngày càng tăng. Trong khi đó, các chính trị gia Mỹ cho rằng việc Mexico phát triển của ngành chăn nuôi gia súc và trồng cây hồ đào dọc biên giới đã sử dụng hết nguồn nước, gây thiệt hại với nông dân Texas.

Reuters hôm 9/4 dẫn nguồn tin nói rằng Mexico đang nỗ lực thực hiện kế hoạch tăng lượng nước gửi đến Mỹ vì lo ngại chính quyền Trump có thể đưa vấn đề này vào các cuộc đàm phán thương mại.

Nỗ lực của chính phủ Mexico nhằm chuyển thêm nước tới Mỹ được cho là sẽ dẫn tới căng thẳng với các bang miền bắc nước này, nơi bảo vệ chặt chẽ nguồn cung cấp nước của họ. Năm 2020, Vệ binh Quốc gia Mexico đã đụng độ với nông dân tại đập Boquilla ở bang Chihuahua liên quan việc cung cấp nước cho Texas, khiến một người biểu tình thiệt mạng.

Huyền Lê (Theo AFP, Reuters)