Truyền thông tại Trung Đông cuối tuần qua dẫn nhiều nguồn thạo tin tiết lộ Israel và Syria đang đàm phán thỏa thuận hòa bình, hướng đến bình thường hóa quan hệ theo mô hình Hiệp định Abraham do Mỹ làm trung gian năm 2020.

Kênh LBCI của Lebanon dẫn các nguồn giấu tên cho biết theo thỏa thuận hòa bình mới, Syria yêu cầu Israel công nhận chính quyền mới ở nước này do Tổng thống lâm thời Ahmad al-Sharaa lãnh đạo, cũng như rút quân khỏi các khu vực mà Israel kiểm soát ở miền nam Syria từ ngày 8/12/2024, trong đó có đỉnh núi Hermon, vị trí chiến lược tại Cao nguyên Golan.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu thị sát đỉnh núi Hermon, tại Cao nguyên Golan, ngày 17/12/2024. Ảnh: GPO

Đổi lại, Syria sẽ không yêu cầu Israel trả lại các vùng đất ở Cao nguyên Golan mà nước này chiếm đóng từ năm 1967. Đây từng là yêu cầu Syria đưa ra trong các cuộc đàm phán trước nhưng Israel kiên quyết bác bỏ, khiến hai bên không thể đi đến thống nhất. Chính quyền Sharaa cũng ủng hộ Mỹ làm nước bảo trợ thỏa thuận hòa bình.

Đài truyền hình i24 của Israel dẫn nguồn thạo tin tại Syria cho hay hai bên có thể ký thỏa thuận hòa bình trước cuối năm nay.

Hôm 29/6, khi giới chức an ninh hàng đầu Israel trả lời chất vấn trước các thẩm phán phụ trách vụ án tham nhũng của Thủ tướng Benjamin Netanyahu, họ cùng đề nghị tiếp tục hoãn xét xử vì Tel Aviv "đứng trước cơ hội thay đổi cục diện Trung Đông và mở rộng vòng tròn hòa bình bao gồm thêm Syria", theo đài truyền hình Kan.

Phiên chất vấn chỉ kéo dài 10 phút, song các thẩm phán tòa dân sự vẫn cảm thấy thông tin đủ thuyết phục để họ hoãn xét xử. Các nguồn thạo tin tại Israel tiết lộ ít nhất hai quan chức dự họp là thiếu tướng Shlomi Binder, tư lệnh Tổng cục Tình báo Quân đội (Aman), và Giám đốc Viện Tình báo và Chiến dịch Đặc biệt (Mossad) David Barnea.

Vị trí đỉnh Hermon ở Cao nguyên Golan. Đồ họa: AFP

Ynet ngày 30/6 dẫn lời một quan chức cấp cao Syria giấu tên xác nhận rằng hai bên đang tiến rất gần tới một thỏa thuận hòa bình lịch sử, trong đó có điều khoản "rút quân theo giai đoạn". Quan chức này cho biết thỏa thuận sẽ "bình thường hóa hoàn toàn quan hệ giữa hai nước", đồng thời đề xuất biến Cao nguyên Golan thành "vườn hòa bình" để phát triển các dự án kinh tế chung.

Bộ Ngoại giao Syria chưa đưa ra bình luận, nhưng nhiều nguồn tin từ cả Syria và Israel đều cho thấy các cuộc đàm phán đang diễn ra tích cực.

Cố vấn An ninh Quốc gia Israel Tzachi Hanegbi, trong phiên họp kín của Ủy ban Đối ngoại và Quốc phòng quốc hội giữa tháng này, xác nhận Tel Aviv đã thiết lập liên lạc trực tiếp với Damascus, thay vì thông qua các kênh trung gian như trước. Ông cũng ám chỉ rằng Lebanon và Syria đều là ứng viên tiềm năng cho tiến trình bình thường hóa theo mô hình Hiệp định Abraham.

Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa phát biểu tại Damascus ngày 25/2. Ảnh: AFP

Xung đột giữa Israel và Syria bắt đầu từ năm 1948, leo thang khốc liệt trong các cuộc chiến năm 1967 và 1973. Israel kiểm soát khoảng 1.200 km2 ở Cao nguyên Golan từ sau Chiến tranh Sáu ngày (năm 1967), đơn phương sáp nhập khu vực dù không được cộng đồng quốc tế công nhận chủ quyền.

Cao nguyên Golan từ lâu là điểm nóng địa chính trị khu vực do tầm quan trọng chiến lược về quân sự lẫn tài nguyên nước.

Theo nhà nghiên cứu chiến lược Kamal Jbeili tại Damascus, nếu chính phủ mới tại Syria cân nhắc thỏa thuận hòa bình với Syria, Tổng thống lâm thời Sharaa đang có thể đang tìm cách chấm dứt phá thế cô lập về chính trị - kinh tế. Bình thường hóa quan hệ với Israel có thể trở thành lá bài chiến lược để Syria cải thiện nền kinh tế và an ninh nội địa, nhưng với điều kiện Damascus phải duy trì được chủ quyền.

Chuyên gia về Iran Mostafa al-Nuaimi lại cho rằng Syria đang chủ động tách khỏi trục ảnh hưởng của Tehran, nối tiếp quyết định không đáp trả các đòn tấn công nhằm vào Iran của Israel gần đây.

"Lãnh đạo Syria đang cố gắng đưa đất nước vào vị thế trung lập, củng cố ổn định nội bộ. Nỗ lực này không đồng nghĩa nhượng bộ trước Israel, mà là để tránh đối đầu trực diện không cần thiết", al-Nuaimi nhận định.

Nhà phân tích chính trị Rola Abdullah lưu ý rằng hòa đàm với Israel vốn là chủ đề gây chia rẽ sâu sắc trong dư luận Syria. Tuy nhiên, đàm phán trực tiếp cũng có thể tạo được đột phá chính sách cho Damascus, nếu Tổng thống al-Sharaa đòi lại được những phần lãnh thổ Israel kiểm soát từ cuối năm ngoái và giữ được thể diện quốc gia.

"Việc Syria đối thoại cởi mở với Israel, dù kết quả ra sao, cho thấy xung đột đang chuyển đổi từ quân sự sang chính trị. Người dân Syria sẽ cần một thỏa thuận minh bạch", bà nói.

Thanh Danh (Theo YNet, Times of Israel, Axios, Arutz Sheva, Press TV)