Họ không định hướng tới biên giới phía nam nước Mỹ, thách thức chiến dịch siết kiểm soát nhập cư của chính quyền Tổng thống Donald Trump. Thay vào đó, họ đang quay về Venezuela theo yêu cầu "tự trục xuất" từ giới chức Mỹ, chấp nhận đối mặt nguy cơ bị cướp bóc, bắt cóc và một hành trình vượt biển đầy nguy hiểm.

"Giấc mơ của tôi đã tan vỡ", Junior Sulbarán nói. Anh và những người khác rời Venezuela vào năm ngoái, cõng con gái nhỏ vượt hàng nghìn km, xuyên qua khu rừng "tử thần" Darién Gap nằm giữa Panama và Colombia.

Những người di cư Venezuela trên một con thuyền trở về quê nhà hồi tháng hai sau khi chính quyền Mỹ phát động chiến dịch trấn áp người nhập cư trái phép. Ảnh: AP

Anh cùng gia đình đến Mexico City trước khi Tổng thống Trump nhậm chức nhiệm kỳ hai và nhanh chóng nhận được thông điệp từ chính quyền. "Nếu có ý định nhập cảnh Mỹ trái phép, đừng nghĩ tới việc đó. Nếu đến đất nước chúng tôi và vi phạm luật pháp, chúng tôi sẽ truy lùng bạn", Bộ trưởng An ninh Nội địa Mỹ Kristi Noem tuyên bố hồi tháng hai.

Chưa có thống kê cụ thể về số người đã rời Mỹ hoặc từ bỏ ý định đến Mỹ kể từ khi ông Trump nhậm chức. Dù vậy, làn sóng nhập cư tại biên giới phía nam đã giảm mạnh trước thời điểm này.

Một số dấu hiệu cho thấy dòng người di cư đang có xu hướng quay ngược về Nam Mỹ. Từ tháng một đến nay, giới chức Panama cho biết hơn 10.000 người, hầu hết từ Venezuela, đã đi thuyền từ Panama sang Colombia. Con số này được dự báo tăng dần theo từng tuần. Thực tế, nó vẫn rất nhỏ nếu so với hàng trăm nghìn người Venezuela đã tới Mỹ và Mexico những năm qua.

Tuy nhiên, việc tuyến đường di chuyển bằng thuyền về Nam Mỹ trở nên nhộn nhịp là bằng chứng cho thấy các biện pháp kiểm soát biên giới cứng rắn của chính quyền Trump đã có tác động nhất định.

"Thế giới đang phản ứng lại với thông điệp của chúng tôi rằng biên giới Mỹ sẽ đóng cửa với những kẻ vi phạm pháp luật. Thậm chí, người di cư nay còn quay đầu trước khi tới biên giới", Tricia McLaughlin, phát ngôn viên Bộ An ninh Nội địa Mỹ, nói.

Tuy nhiên, các chuyên gia chỉ ra rằng nhiều người di cư phải đối mặt vô vàn rào cản khi muốn quay trở về quê nhà. Ngay cả khi họ sẵn lòng, việc quay về cũng rất khó khăn.

"Họ đang mắc kẹt, dù họ ở đâu", Juan Cruz, cựu cố vấn hàng đầu về Mỹ Latin trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Trump, cho hay, đề cập đến thực tế rằng nhiều người di cư đang phải sống trong cảnh nghèo khó, nợ nần và thiếu giấy tờ.

Cruz nhận định chính quyền Tổng thống Trump có thể không quan tâm tới việc người di cư về nhà bằng cách nào. Tuy nhiên, nếu muốn khuyến khích nhiều người tự trục xuất hơn, việc phớt lờ những trở ngại đối với họ "không phải cách làm đúng".

"Họ chẳng có gì trong tay cả", ông nói.

Những người chọn "tự trục xuất", đặc biệt là di dân từ Venezuela, cho biết họ cảm thấy bị chính quyền nhắm đến. Gần đây, giới chức Mỹ đã gửi hàng trăm người nhập cư Venezuela bị cáo buộc là thành viên băng đảng tới một nhà tù ở El Salvador.

Tại Texas, xe buýt hướng về phía nam đầy ắp người Venezuela, những người lo sợ bị giam vì hình xăm của mình hay bị chia cắt khỏi con cái. Ở Mexico, họ phải tham gia cuộc cạnh tranh khốc liệt kéo dài hàng tháng để có được chỗ trên các chuyến bay về Caracas. Còn tại Panama, vùng ngoại ô Colon đã trở thành trung tâm của những kẻ cơ hội, thu hàng trăm USD để đưa người di cư lên những con thuyền ọp ẹp vượt biển trở về Nam Mỹ.

Với nhiều người di cư Venezuela, việc hồi hương thực sự là một thử thách liều mạng.

Nhiều người trong số họ không có giấy tờ hợp lệ sau nhiều năm di cư, hoặc chưa bao giờ có. Do Venezuela có ít lãnh sự quán ở nước ngoài, việc làm lại giấy tờ vô cùng khó khăn. Adrián Corona, người di cư trên thuyền ở Panama, cho hay hộ chiếu của anh đã hết hạn và chứng minh thư bị mất ở rừng Darién.

Giống như Sulbarán, anh cùng vợ và cô con gái nhỏ Samantha Victoria quyết định quay đầu ở Mexico. Gia đình họ đã di chuyển hơn một năm trước khi về lại được Panama.

"Chúng tôi rời Santiago, Chile, đi qua Bolivia, rồi Peru, Ecuador, Colombia và cuối cùng dấn thân vào rừng Darién", Sulbarán kể về hành trình rời khỏi Venezuela. "Chúng tôi đã ở trong rừng 6 ngày".

Rời Mexico, cả nhà đi xe buýt về phía nam đến bờ biển Panama, nơi họ bọc đồ đạc vào túi nylon để bảo vệ chúng khỏi bão và sóng biển.

"Cuối cùng, tất cả chỉ lãng phí thời gian và tiền bạc", Josliacner Andrade, vợ của Sulbarán, nói.

Những người di cư băng qua rừng Darién Gap, Panama. Ảnh: AFP

Giờ đây, những trở ngại mới lại xuất hiện. Panama gần như đã phong tỏa rừng Darién, nhằm giúp Mỹ ngăn chặn dòng người di cư lên phía bắc, tuyên bố rằng việc đi xuyên rừng là quá nguy hiểm.

"Vì họ đã chặn đường rừng, chúng tôi đành đi thuyền", Dayerlín Sandoval, người từ thành phố San Antonio, Texas, đến Panama để lên thuyền vượt biển, cho biết. Cô lo sợ sẽ bị trục xuất mà không có con trai bên cạnh.

Nhiều người Venezuela phải tích góp nhiều tháng cho chuyến đi, với chi phí lên tới vài nghìn USD cho một gia đình nhỏ.

Geraldine Rincón, người biết về tuyến di chuyển bằng thuyền này trên TikTok, cho hay mẹ cô đã bán một chiếc xe máy ở Venezuela để có tiền cho chuyến đi của cô cùng hai con.

Để có chỗ trên con thuyền chật ních, mỗi người di cư phải trả khoảng 300 USD và được phát một chiếc vòng tay hồng thay cho vé.

Dù đã lên tàu, nguy hiểm vẫn chưa kết thúc.

Những chiếc thuyền đi hơn 320 km qua vùng biển Caribe, dừng lại ở một ngôi làng bên rìa rừng Darién, trước khi tiếp tục hướng đến đích là Colombia. Trên hành trình, họ phải đối mặt với biển động và chịu đựng cái nắng gay gắt.

Ít nhất một chuyến đi như vậy đã kết thúc trong bi kịch. Hồi tháng hai, một bé trai 8 tuổi người Venezuela thiệt mạng do đuối nước và khoảng 20 người di cư khác được giải cứu sau khi thuyền của họ bị lật úp.

Hồi đầu tháng 5, những người di cư đã trải qua một khoảnh khắc kinh hoàng. Khi thuyền của họ tiến gần đến trạm kiểm soát di trú trên đảo El Porvenir, một tiếng rắc lớn vang lên. Chân vịt thuyền va vào đá ngầm.

Họ đến được trạm kiểm soát, nơi giới chức Panama điểm danh và chủ yếu đảm bảo không có người di cư nào lén ở lại. Nhưng khoảng một giờ sau, động cơ thuyền bị hỏng, chỉ còn lại một chiếc hoạt động.

Thuyền trưởng cố tìm cách bắt sóng điện thoại để gọi trợ giúp trong khi những người trên tàu phơi mình dưới cái nắng gắt buổi trưa. Sau 40 phút phơi mình dưới nắng, thuyền hỗ trợ đến. Họ chuyển sang con thuyền mới và tiếp tục hành trình.

Cuối cùng, sau 8 tiếng di chuyển, đoàn người cũng cập bến Puerto Obaldía, ngôi làng nhỏ nằm gần biên giới Colombia.

Giờ đây, họ đang ở rìa rừng Darién, lần nữa đối mặt với khu vực vốn lâu nay coi người di cư là cơ hội kiếm tiền.

Juanita Goebertus, giám đốc phụ trách khu vực châu Mỹ của Tổ chức Giám sát Nhân quyền, cho biết khu vực hẻo lánh của Colombia nơi các con thuyền cập bến gần như do một nhóm tội phạm kiểm soát. Những người di cư biết rõ điều gì đang chờ đợi. Họ phải trả giá cắt cổ cho dân địa phương để có thức ăn, nước uống, một chỗ nhỏ để ngủ trong sân hoặc trên sàn nhà.

Một con thuyền chở người di cư rời Panama đến Colombia. Ảnh: AFP

"Chúng tôi không khác gì một mỏ vàng nhỏ. Tất cả đều coi chúng tôi như vậy", Corona nói.

Những người di cư sẽ lên thuyền sang Colombia vào ngày hôm sau, rồi tản đi khắp nơi. Những ai hướng về Venezuela biết rằng người thân của họ cũng không còn gì nhiều để giúp đỡ.

Chuẩn bị cho điều tồi tệ nhất, Sulbarán cho biết anh và vợ chỉ định đón cậu con trai 9 tuổi và thăm gia đình. Sau đó, họ sẽ lại rời đất nước, nhưng không còn tới Mỹ.

Vũ Hoàng (Theo AFP, Reuters, AP)