Phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Tây Ban Nha ngày 6/8 cho biết chính phủ nước này "không còn xem xét" kế hoạch mua tiêm kích tàng hình F-35 do Mỹ chế tạo, thay vào đó sẽ cân nhắc giữa sản phẩm của liên doanh Eurofighter hoặc Hệ thống Chiến đấu Trên không Tương lai (FCAS) đang được các cường quốc châu Âu phát triển.

Quan chức Tây Ban Nha không nêu lý do cụ thể, nhưng giới chuyên gia quân sự đã chỉ ra hàng loạt nguyên nhân dẫn đến quyết định trên.

Một trong những yếu tố chính được cho là chi phí đặt mua và vận hàng đắt đỏ của dòng F-35. Mỗi chiếc F-35 có giá khoảng 80-100 triệu USD tùy phiên bản, chưa tính tới chi phí vũ khí và linh kiện thay thế, cũng như ngân sách vận hành và bảo dưỡng.

Tiêm kích F-35 Mỹ cất cánh từ căn cứ không quân Matsushima ở Nhật Bản hôm 25/7. Ảnh: Không quân Mỹ

Chính phủ Tây Ban Nha từng dành 7,2 tỷ USD trong ngân sách năm 2023 để mua tiêm kích mới. Tuy nhiên, kế hoạch chi tiêu cho quân sự trong năm nay của Tây Ban Nha khiến điều này trở nên bất khả thi. Theo đuổi các nền tảng châu Âu như Eurofighter và FCAS được xem là giải pháp phù hợp hơn với mục tiêu chi tiêu dài hạn.

Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez cam kết tăng chi tiêu quốc phòng lên mức 2% GDP vào năm 2025 để đáp ứng yêu cầu của NATO, nhưng từ chối nâng lên 5% như yêu cầu từ Mỹ. Điều này cho thấy Tây Ban Nha đang tìm cách tái phân bổ ngân sách, tập trung vào các chương trình quốc phòng có chi phí hợp lý hơn và hỗ trợ ngành công nghiệp nội địa.

Theo tờ El Pais, hủy kế hoạch đặt mua F-35 là một phần trong chiến lược của Tây Ban Nha nhằm chi tiêu 85% ngân sách quốc phòng cho các dự án châu Âu, nhằm tối ưu hóa nguồn lực tài chính.

"F-35 là nền tảng đắt đỏ, không chỉ ở chi phí mua sắm mà còn xoay quanh bảo trì và hậu cần. Với các quốc gia như Tây Ban Nha, đầu tư vào những chương trình châu Âu như FCAS không chỉ giúp tiết kiệm mà còn thúc đẩy sự phát triển công nghiệp dài hạn", chuyên gia quốc phòng Niccolo Petrelli ở Italy nhận xét.

Ưu tiên mua tiêm kích Eurofighter và FCAS cũng phản ánh mong muốn của Tây Ban Nha về giảm phụ thuộc vào Mỹ.

FCAS là dự án hợp tác giữa Pháp, Đức và Tây Ban Nha, được thiết kế để thay thế các tiêm kích thế hệ 4++ như Typhoon, Rafale và F/A-18 Hornet, với mục tiêu đưa vào biên chế từ năm 2040. Chương trình không chỉ có tiêm kích, mà còn tích hợp các hệ thống không người lái, vệ tinh và tên lửa hành trình, tạo ra "hệ sinh thái chiến đấu toàn diện".

Điều này cho thấy Tây Ban Nha đặt cược vào các nền tảng châu Âu để đảm bảo tính độc lập chiến lược, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng với Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump. Ông Trump từng chỉ trích Thủ tướng Sanchez vì từ chối tăng chi tiêu quốc phòng và đe dọa áp thuế đối với hàng hóa nhập khẩu từ Tây Ban Nha.

"Tây Ban Nha, cũng như một số nước châu Âu khác, từ bỏ tham vọng sở hữu F-35 là tín hiệu rõ ràng rằng họ đang tìm cách giảm phụ thuộc vào công nghệ Mỹ, đặc biệt khi các đồng minh NATO lo ngại về quyền tự chủ trong tác chiến", David Cenciotti, chuyên gia hàng không quân sự Italy, nhận định.

Mô hình thu nhỏ của tiêm kích FCAS trưng bày tại Paris, Pháp năm 2020. Ảnh: Reuters

Một lý do quan trọng khác là mong muốn thúc đẩy ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu.

Theo El Pais, quyết định từ bỏ F-35 được đưa ra để ưu tiên đầu tư vào các dự án công nghiệp châu Âu, vốn mang lại lợi ích kinh tế và việc làm cho khu vực. Tây Ban Nha đang triển khai chương trình Halcon I và Halcon II, với tổng trị giá 7 tỷ USD, để mua thêm 45 tiêm kích Eurofighter Typhoon.

FCAS, được khởi động từ 2018, là biểu tượng tham vọng của châu Âu trong phát triển nền tảng chiến đấu thế hệ 6, cạnh tranh trực tiếp với các chương trình của Mỹ và Nga.

Dự án không chỉ có ý nghĩa quân sự mà còn thúc đẩy hợp tác công nghiệp giữa những quốc gia thành viên, với sự tham gia của tập đoàn hàng không Airbus và Dassault.

"Đề cao FCAS và Eurofighter không chỉ là vấn đề công nghệ, mà còn là cách để châu Âu xây dựng nền tảng quốc phòng độc lập, giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của Mỹ", Joachim Schranzhofer, giám đốc truyền thông tập đoàn vũ khí Đức Hensoldt, cho hay.

Những lo ngại về sự phụ thuộc kỹ thuật và khả năng Mỹ can thiệp từ xa vào F-35 dường như cũng là một nguyên nhân. Một số quốc gia đồng minh của Mỹ, trong đó có Canada và Bồ Đào Nha, đã từ bỏ kế hoạch chi hàng tỷ USD để mua tiêm kích F-35 sau khi xuất hiện lo ngại phi đội F-35 có "công tắc ẩn" cho phép Mỹ vô hiệu hóa chúng từ xa.

Ngay cả khi không có "công tắc ẩn", quân đội các nước châu Âu vẫn phụ thuộc rất nhiều vào nguồn phụ tùng, cập nhật phần mềm và hỗ trợ kỹ thuật từ Mỹ. Điều này cho phép Washington gây sức ép, thậm chí cản trở nỗ lực vận hành và triển khai khí tài của đồng minh.

Chiến đấu cơ Eurofighter Typhoon bay trình diễn tại Anh tháng 1/2020. Ảnh: Reuters

"F-35 là hệ thống phức tạp đến mức phụ thuộc vào Mỹ là không thể tránh khỏi. Các quốc gia như Tây Ban Nha, với ưu tiên chủ quyền quốc phòng, sẽ tìm kiếm các lựa chọn ít rủi ro hơn", biên tập viên Tyler Rogoway của chuyên trang quân sự Mỹ War Zone nhận xét.

Quyết định từ bỏ F-35 sẽ tác động đáng kể đến hải quân Tây Ban Nha, đặc biệt khi nước này đang biên chế tàu sân bay hạng nhẹ Juan Carlos I và tiêm kích trên hạm AV-8B Harrier.

"F-35B, phiên bản có khả năng cất cánh ngắn và hạ cánh thẳng đứng, là lựa chọn duy nhất để thay thế Harrier, vốn dự kiến ngừng hoạt động vào năm 2030. Quyết định hủy kế hoạch mua F-35B có thể khiến tàu sân bay Juan Carlos I chỉ còn vận hành trực thăng, làm giảm đáng kể năng lực tác chiến trên biển của Tây Ban Nha", Greg Ulmer, cựu phó chủ tịch Lockheed Martin, cảnh báo.

Phong Lâm (Theo War Zone, Reuters, Defense News)