"Đây là thực trạng đáng lo ngại", BS.CK2 Nguyễn Duy Long, Giám đốc Trung tâm Cấp cứu 115 TP HCM, nói ngày 5/8, trong bối cảnh gần đây nhiều ca ngưng tim ngoại viện dẫn đến tử vong liên tiếp được ghi nhận.

Một trong những lỗi phổ biến là người dân không đánh giá được tình trạng nạn nhân để sơ cứu tại chỗ, hoặc không kịp thời gọi115, và khi gọi thì thường cung cấp thiếu thông tin, làm chậm trễ quá trình tiếp cận cũng như hỗ trợ y tế, ông Long nhận định.

Thực tế cho thấy không ít trường hợp sơ cứu sai kỹ thuật như ép ngực không đúng cách, vận chuyển người chấn thương đầu cổ mà không cố định cột sống. Một số người còn áp dụng các biện pháp dân gian phản khoa học như đắp lá lên vết thương, bôi dầu ăn, nước mắm lên vết bỏng, hoặc cố gắng cho người bị dị vật đường thở uống nước.

Theo bác sĩ Long, những hành động này không chỉ vô ích mà còn làm trầm trọng thêm tình trạng của nạn nhân, thậm chí gây tử vong hoặc tàn tật vĩnh viễn, đặc biệt trong các tình huống nguy kịch như ngưng tim, đột quỵ, tai nạn giao thông, ngộ độc hay hóc dị vật.

Tương tự, Đại tá, BS.CK2 Nguyễn Văn Tân, Chủ nhiệm Khoa Cấp cứu lưu, Bệnh viện Quân y 175, cũng cho rằng nguyên nhân sâu xa nằm ở việc người Việt còn thiếu kiến thức, kỹ năng và thái độ đúng đắn trong sơ cấp cứu. Hệ quả là khả năng tự bảo vệ bản thân và hỗ trợ người khác trong các tình huống nguy cấp vẫn còn rất hạn chế.

Bác sĩ thăm khám người bệnh tại Khoa Cấp cứu lưu, Bệnh viện Quân y 175. Ảnh: Quỳnh Trần

Hiện, Việt Nam vẫn chưa có nền tảng vững chắc để phổ cập kiến thức sơ cấp cứu trong cộng đồng. Kỹ năng này chưa được đưa vào chương trình giảng dạy chính thức ở trường học phổ thông. Tại nơi làm việc, các chương trình huấn luyện sơ cứu định kỳ cũng không bắt buộc, dẫn đến sự thiếu hụt nghiêm trọng về kiến thức cơ bản.

Bên cạnh đó, tâm lý ỷ lại, cho rằng đã "có nhân viên y tế lo", khiến nhiều người chủ quan, không chủ động học hỏi. Các hình thức đào tạo sơ cấp cứu hiện còn đơn điệu, chưa đa dạng. Truyền thông cũng chưa thực sự làm nổi bật vai trò thiết yếu của sơ cấp cứu trong việc cứu người, khiến nhận thức của cộng đồng còn hạn chế.

Trong khi đó, số liệu từ Bộ Y tế cho thấy mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 1,7 triệu ca tai nạn thương tích với hơn 30.000 trường hợp tử vong. Phần lớn những trường hợp này xảy ra tại cộng đồng, nơi những người đầu tiên tiếp cận nạn nhân lại không phải là nhân viên y tế chuyên nghiệp.

Để kỹ năng sơ cấp cứu lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng, các chuyên gia nhấn mạnh cần phối hợp đồng bộ giữa nhiều cơ quan, ban ngành, cùng khung pháp lý và truyền thông hỗ trợ. Bác sĩ Tân gợi ý trong kỷ nguyên công nghệ số, các công cụ như trí tuệ nhân tạo, nền tảng kỹ thuật số hay video hướng dẫn sẽ trở thành trợ thủ đắc lực, đặc biệt trong những tình huống cụ thể cần chỉ dẫn trực quan. Song song đó, việc trang bị bộ dụng cụ y tế cơ bản tại các địa điểm công cộng, trường học, nhà máy, hộ gia đình cũng là điều cần thiết.

Người đứng đầu Trung tâm Cấp cứu 115 TP HCM đề xuất triển khai phổ cập kỹ năng sơ cấp cứu theo ba hướng chính. Thứ nhất, tại trường học, cần lồng ghép kỹ năng sơ cấp cứu vào chương trình kỹ năng sống từ cấp THCS trở lên, đồng thời đào tạo giáo viên nòng cốt để duy trì việc giảng dạy lâu dài.

Sau đó, tại nơi làm việc, khu dân cư và phương tiện công cộng, cần bắt buộc tổ chức huấn luyện sơ cấp cứu định kỳ, đặc biệt tại các cơ sở có nguy cơ cao, cùng với việc trang bị túi sơ cấp cứu và thiết bị AED (máy sốc điện tự động) tại những nơi công cộng như tòa nhà lớn, nhà ga, sân vận động.

Cuối cùng, cần đẩy mạnh truyền thông theo hướng dễ hiểu, dễ làm, biên soạn thống nhất tài liệu chuẩn, ngắn gọn, minh họa trực quan như sách bỏ túi, poster dán tường, video mô phỏng, kết hợp các hình thức tập huấn trực tiếp và trực tuyến, có cấp chứng nhận.

Y bác sĩ Trung tâm Cấp cứu 115 TP HCM vận chuyển người bệnh ngoài cộng đồng đến viện. Ảnh: Hoàng Việt

Nhiều quốc gia trên thế giới đã đi trước và triển khai hiệu quả mô hình sơ cấp cứu cộng đồng. Tại Nhật Bản, Đức..., học sinh bắt buộc phải hoàn thành khóa học và có chứng chỉ sơ cấp cứu trước khi tốt nghiệp phổ thông hoặc thi bằng lái xe. Một số nơi còn ứng dụng công nghệ mô phỏng thực tế ảo (VR) trong huấn luyện kỹ năng xử trí ngưng tim, tai nạn giao thông. Thiết bị sốc điện tự động được lắp đặt rộng rãi tại nơi công cộng và người dân đều được trang bị kỹ năng sử dụng.

TP HCM đang dần hình thành mạng lưới đào tạo sơ cấp cứu ban đầu, giúp người dân tiếp cận kiến thức và kỹ năng ứng phó trong các tình huống khẩn cấp. Trung tâm Cấp cứu 115 hiện tổ chức các khóa huấn luyện sơ cấp cứu một ngày cho người dân tại cộng đồng, dành cho người từ 16 tuổi trở lên, với tài liệu chuẩn hóa theo hướng dẫn của Bộ Y tế.

Chương trình giảng dạy bao gồm hồi sinh tim phổi (CPR); xử lý hóc dị vật, cầm máu - băng bó vết thương, cố định xương gãy, xử trí bỏng; xử trí đột quỵ, khó thở, đau thắt ngực; xử trí co giật, đuối nước, ngộ độc thực phẩm, say nắng say nóng; vận chuyển nạn nhân an toàn. Đây là các kỹ năng đơn giản, dễ học, mỗi người dân đều có thể tiếp cận và thực hiện được nếu được hướng dẫn bài bản.

Còn Bệnh viện Quân y 175 - một trong hai cơ sở của Việt Nam được cấp phép tổ chức các khóa học sơ cấp cứu, hồi sinh tim phổi theo chuẩn quốc tế Hiệp hội Tim mạch Mỹ (AHA), cũng mở nhiều lớp dạy từ năm 2022 đến nay. Học viên chủ yếu là y bác sĩ các bệnh viện, thành viên đội cấp cứu ngừng tuần hoàn ngoại viện, cấp cứu đường không, đường thủy. Nhiều người dân, nhân viên bảo vệ, hướng dẫn viên du lịch, nhân viên cứu hộ, huấn luyện viên thể hình, nhân viên y tế trường học, cơ quan, doanh nghiệp, học sinh bị du học tại các quốc gia yêu cầu chứng chỉ AHA... đăng ký học.

Lê Phương