Xe khách là phương tiện phổ biến tại nhiều quốc gia, đặc biệt với các tuyến đường dài. Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ qua, các vụ tai nạn nghiêm trọng liên quan đến loại xe này, đặc biệt là xe giường nằm, đã buộc nhiều nước phải siết chặt các quy định về thiết kế, vận hành và kiểm soát an toàn.

Mỗi quốc gia có cách tiếp cận riêng nhằm phản ánh điều kiện hạ tầng, năng lực giám sát, quản lý và văn hóa giao thông. Một trong những quốc gia thực hiện nghiêm ngặt các quy định về xe giường nằm là Ấn Độ.

hành khách trên một chuyến xe giường nằm tại Ấn Độ. Ảnh: Justdial

Vì sao xe giường nằm là phương tiện phổ biến tại Ấn Độ?

Đặc điểm địa lý của Ấn Độ là diện tích rộng lớn, dân cư phân bố không đồng đều, khiến nhu cầu di chuyển giữa các bang của người dân ở mức cao. Mặc dù mạng lưới đường sắt tại Ấn Độ đã phát triển mạnh, nhưng thường xuyên quá tải, khan vé vào mùa cao điểm, và hoạt động vào những khung giờ cố định chứ không linh hoạt bằng những tuyến xe khách tư nhân. Chính vì thế, xe khách, đặc biệt là xe giường nằm, trở thành sự lựa chọn hàng đầu của nhiều người, vì giá vé phải chăng, tiện lợi và linh hoạt trong đưa đón.

Theo thống kê của redBus vào 2024, thị trường xe khách liên tỉnh tư nhân ở Ấn Độ có 44,78 triệu hành khách, sử dụng dịch vụ của hơn 5.000 nhà vận hành, đạt tổng doanh thu vé ước tính hơn 5,5 tỷ USD. Trong các chuyến xe dài, 51% hành khách đặt vé loại giường nằm, chiếm đến 72% tổng doanh thu, trong khi ghế ngồi chiếm khoảng 28%.

Những rủi ro tiềm ẩn của xe giường nằm

Loại hình di chuyển bằng xe giường nằm tại Ấn Độ tiềm ẩn nhiều rủi ro, và từng xảy ra nhiều vụ tai nạn nghiêm trọng, như vụ cháy xe tại Buldhana vào tháng 7/2023. Xe đâm vào một cái cột trên cao tốc, lật nghiêng, khiến cửa chính bị chặn. Sau đó nhiên liệu rò rỉ gặp ống xả nóng gây cháy, hành khách không thể thoát ra khỏi xe, khiến 25 người tử vong, phần lớn khi hành khách đang ngủ. Tài xế sau đó bị xác định có nồng độ cồn trong máu và buồn ngủ khi lái xe. Đây là một trong những thảm kịch giao thông nghiêm trọng nhất tại Ấn Độ trong năm.

Sau vụ tai nạn trên cùng hàng loạt vụ tai nạn trước đó, chính quyền Ấn Độ đã thực hiện các biện pháp để cải thiện sự an toàn của xe giường nằm. Một trong những điều này là yêu cầu các xe giường nằm phải tuân thủ chặt chẽ tiêu chuẩn AIS-119, vốn đã có hiệu lực từ 2018, nhưng việc giám sát cải tạo, đăng kiểm còn lỏng lẻo, và xử phạt không đủ nghiêm dẫn đến việc xe "lách luật" tồn tại nhiều năm.

Những tiêu chuẩn bắt buộc trên xe giường nằm tại Ấn Độ

Theo đó, tiêu chuẩn AIS-119, cập nhật vào 2023, quy định mỗi hàng ghế chỉ được tối đa 2 giường (1x1), tức một giường mỗi hàng, bố trí mỗi bên lối đi (một bên trái, một bên phải), hoặc 3 giường (2x1), một bên có 2 giường, bên còn lại có 1 giường, tức 3 giường mỗi hàng. Quy định này vẫn cho phép có 2 tầng giường, miễn mỗi tầng tuân thủ đúng khoảng cách lối đi và chiều cao. Kiểu bố trí 4 giường/1 tầng/1 hàng ghế (2x2) như trước đây bị cấm, vì không đủ không gian thoát hiểm khi gặp nạn.

Kiểu bố trí ghế 2x1 trên xe giường nằm MG Starz tại Ấn Độ. Ảnh: Motorindia

Tiêu chuẩn AIS-119 cũng quy định xe giường nằm bắt buộc phải có tối thiểu hai lối thoát hiểm riêng biệt, bao gồm cửa chính và ít nhất một cửa thoát hiểm khẩn cấp. Cửa thoát hiểm có thể là cửa bên, cửa sập trên trần hoặc cửa sau, miễn đảm bảo hành khách có thể thoát ra nhanh chóng trong tình huống khẩn cấp. Các cửa này phải được thiết kế sao cho không bị che chắn bởi bất cứ vật thể nào, đủ để một người trưởng thành thoát ra dễ dàng, dễ mở từ bên trong, kể cả trong điều kiện mất điện hoặc có khói. Lối đi và vị trí cửa thoát hiểm phải được viền bằng băng phản quang (tương tự trên máy bay).

Nếu không đủ chỗ bố trí cửa thoát hiểm lớn, xe được phép trang bị cửa sổ thoát hiểm, đi kèm tay nắm tháo nhanh hoặc búa phá kính. Tiêu chuẩn cũng yêu cầu sơ đồ thoát hiểm được gắn rõ ràng trong xe, cùng hệ thống đèn chiếu sáng khẩn cấp để hỗ trợ hành khách trong đêm tối hoặc khi khói tràn vào xe.

Cửa thoát hiểm phía sau trên mẫu xe giường nằm của BharatBenz. Ảnh: JCBL

Ngoài ra, xe giường nằm bắt buộc phải trang bị hệ thống phát hiện và dập cháy. Hệ thống phát hiện cháy phải có cảm biến khói hoặc nhiệt được lắp ở khoang hành khách, khoang động cơ và ngăn chứa hành lý. Khi phát hiện dấu hiệu bất thường, hệ thống phải lập tức cảnh báo bằng âm thanh, ánh sáng trong cabin lái và khu vực hành khách, kể cả khi xe đã tắt máy.

Xe cũng phải có hệ thống dập cháy tự động tại khoang động cơ, sử dụng chất chữa cháy không gây độc và không dẫn điện. Còi và đèn cảnh báo phải được bố trí ở vị trí dễ quan sát, đi kèm hướng dẫn rõ ràng cho hành khách. Tất cả các thiết bị này đều phải được kiểm tra, bảo trì định kỳ và có chứng nhận đạt chuẩn.

8 lối thoát hiểm trên xe giường nằm MG Man Mammoth tại Ấn Độ. Ảnh: Svmchaser

Cuối cùng, thiết kế mặt giường không được nghiêng quá 8 độ so với phương ngang để tránh tình trạng hành khách trượt xuống khi xe phanh gấp hoặc di chuyển trên dốc. Mỗi giường, đặc biệt là tầng trên, bắt buộc có thanh vịn để hỗ trợ hành khách lên xuống an toàn. Tay vịn cũng phải được bố trí ở các khu vực dễ mất thăng bằng như lối đi chính, cửa ra vào và khu vực chuyển tiếp giữa các khoang.

Bên cạnh thiết kế cơ học, tiêu chuẩn AIS-119 cũng yêu cầu toàn bộ các bộ phận như đệm giường, vách ngăn, rèm cửa, trần và sàn xe phải sử dụng vật liệu chống cháy, có khả năng tự dập lửa và hạn chế lan khói độc khi xảy ra hỏa hoạn.

Phạm Hải