Chị Trần Thu Thùy (đường Cao Kỳ Vân, Bắc Giang cũ), đầu tư khoảng 200 triệu đồng cho hệ thống điện mặt trời mái nhà công suất 18 kWp, kèm theo bộ lưu trữ (BESS) dung lượng 16,1 kWh. Những tấm quang năng được gia đình chị lắp đặt kín mái nhà rộng hơn 100 m2.

Chị cho biết hệ thống này giúp giảm chi phí, đảm bảo nhu cầu sử dụng điện thường xuyên trong nhà - vốn có trẻ nhỏ, lại sử dụng điều hòa và thang máy liên tục.

"Hóa đơn hàng tháng của gia đình hiện chỉ khoảng 600-800.000 đồng mỗi tháng, thay vì mức 5-6 triệu đồng trước đó", chị cho biết.

Hệ thống điện mặt trời mái nhà của gia đình chị Trần Thu Thùy (Bắc Giang). Ảnh: Phương Anh

Tỉnh Bắc Giang cũ (nay đã sáp nhập vào Bắc Ninh) là địa phương có tốc độ phát triển công nghiệp và đô thị hóa nhanh. Việc áp dụng mô hình này tại các khu công nghiệp cũng giúp tiết giảm chi phí, đảm bảo điện cho sản xuất.

Chẳng hạn, Công ty TNHH Crystal Martin (Việt Nam) lắp đặt hệ thống năng lượng mặt trời mái nhà công suất hơn 3 MW, đáp ứng khoảng 19,5% nhu cầu điện tiêu thụ của nhà máy. Theo kế hoạch, họ sẽ đầu tư thêm 1,2 MW vào năm sau và thêm 1,2 MW nữa vào 2028. Đến 2030, tổng công suất dự kiến đạt 5,4 MW, giúp nhà máy có thể chủ động tới 30% lượng tiêu thụ.

Ông Oun Kaowsiri, Tổng giám đốc Crystal Martin Việt Nam dự báo nhu cầu tiêu thụ điện của Việt Nam ngày càng tăng, cùng với tốc độ phát triển công nghiệp và dân số tăng. Do đó, ông cho rằng các doanh nghiệp cần cải thiện hiệu quả sử dụng năng lượng.

"Crystal Martin đặt mục tiêu giảm 35% lượng phát thải CO2 vào 2030 và trung hòa carbon vào 2050. Đây là mục tiêu rất quan trọng", ông nói. Theo đại diện này, từ 2019, họ đã bắt đầu lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà như một trong những giải pháp chủ lực để đạt mục tiêu này.

Đến nay, công ty đã hoàn thành giai đoạn 3 của dự án, tiết kiệm khoảng 3 triệu kWh điện mỗi năm. Trong 3-4 năm tới, tổng sản lượng năng lượng mặt trời dự kiến đạt 6 triệu kWh mỗi năm, bằng khoảng 40% mức tiêu thụ của nhà máy. Qua đó giảm chi phí vận hành và tiến gần hơn tới mục tiêu giảm phát thải ròng.

Hệ thống điện mặt trời mái nhà lắp đặt tại Công ty Crystal Martin (Việt Nam). Ảnh: Phương Anh

Số liệu từ Tổng công ty Điện lực Miền Bắc (EVNNPC) cho thấy toàn miền Bắc hiện có gần 700 MWp điện mặt trời mái nhà được đưa vào vận hành. Một số địa phương như Yên Bái, Thanh Hóa đạt kết quả khả quan. Cụ thể, Thanh Hóa có hơn 600 khách hàng lắp đặt với tổng công suất gần 66 MWp. Yên Bái cũng ghi nhận 73 hệ thống hoạt động ổn định, sản lượng phát lên lưới khoảng 300.000 kWh.

Theo ông Phạm Đăng An, Phó tổng giám đốc Vũ Phong Energy Group và Giám đốc VP Carbon, một đơn vị phát triển các dự án điện mặt trời, việc lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu giúp tiết kiệm chi phí điện năng, giảm đáng kể hóa đơn hàng tháng với hộ gia đình và doanh nghiệp.

Ông cho rằng giải pháp này cũng đặc biệt quan trọng với các nhà máy sản xuất cần điện ổn định, góp phần bảo vệ môi trường và nâng uy tín thương hiệu qua việc giảm phát thải carbon, thực hiện cam kết ESG và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Ngoài ra, hệ thống cũng giúp tăng giá trị tài sản nhờ giảm chi phí vận hành và tính bền vững.

Ở góc độ vĩ mô, theo chuyên gia này, việc phát triển các hệ thống năng lượng tái tạo phân tán giúp giảm áp lực lên truyền tải, giảm tổn thất điện năng. Không chỉ vậy, điện mặt trời mái nhà còn thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển kinh tế thông qua tạo việc làm, hỗ trợ ngành công nghiệp "xanh hóa", nâng năng lực cạnh tranh xuất khẩu.

"Tôi tin rằng điện mặt trời mái nhà sẽ là một trong những trụ cột quan trọng trong quá trình chuyển đổi năng lượng và phát triển bền vững của Việt Nam trong thập kỷ tới", ông nói.

Năm nay, Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế từ 8% trở lên và trong giai đoạn 2026-2030 ở mức hai chữ số, đòi hỏi điện năng cần tăng trưởng gấp 1,5 lần, dự kiến bình quân tăng từ 12-16% mỗi năm.

Riêng tại miền Bắc, tăng trưởng điện dự báo ở mức từ 9,8-12,5%. Song diễn biến thời tiết dự báo nắng nóng sẽ đến sớm và cực đoan gay gắt hơn, trong khi việc huy động các nguồn gặp nhiều khó khăn. Việc này khiến hệ thống điện miền Bắc có nguy cơ xảy ra quá tải cục bộ vào giờ cao điểm, đặc biệt những ngày nắng nóng từ tháng 5-8. Để đảm bảo cung ứng, các công ty điện lực địa phương đang vận động, tạo điều kiện tốt nhất với khách hàng lắp đặt hệ thống năng lượng mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu thụ.

Theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, đến năm 2030 phấn đấu đạt tỷ lệ 50% tòa nhà công sở và 50% hộ gia đình sử dụng điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu - phục vụ nhu cầu tại chỗ, không bán lên lưới điện quốc gia.

Để tối ưu hiệu quả, Phó tổng giám đốc Vũ Phong Energy khuyên các hộ gia đình và doanh nghiệp nên ưu tiên lựa chọn công nghệ hiệu suất cao và bền vững. Chẳng hạn, các loại tấm pin như Mono-PERC, Half-cut cell, hay công nghệ mới hơn như n-type TOPCon là lựa chọn phù hợp, đặc biệt với không gian mái hạn chế hoặc yêu cầu thẩm mỹ.

Với hệ thống quy mô vừa cho điện mặt trời mái nhà, biến tần chuỗi là giải pháp phổ biến. Còn với doanh nghiệp có diện tích lắp đặt lớn, họ có thể kết hợp bộ tối ưu hóa công suất (optimizer) để kiểm soát hiệu quả từng cụm pin.

Ngoài ra, ông An cũng cho biết việc lắp hệ thống giám sát thông minh (smart monitoring) sẽ giúp theo dõi hiệu suất, phát hiện sự cố và tối ưu vận hành. Đặc biệt, tích hợp hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS) dùng pin Lithium (LFP) giúp tăng tỷ lệ tự tiêu thụ, tính ổn định nguồn điện nhưng chi phí ban đầu sẽ cao hơn.

Về tài chính, ngoài hình thức tự đầu tư, doanh nghiệp có thể chọn mô hình cho những đơn vị chuyên nghiệp đầu tư, xây dựng, vận hành và bảo trì toàn bộ hệ thống. Theo đó, doanh nghiệp chỉ cần trả tiền thuê hệ thống điện mặt trời mái nhà này để sử dụng mà không cần bỏ vốn ban đầu.

Phương Dung