Những ngày qua, giao dịch lúa gạo tại Đồng bằng sông Cửu Long trầm lắng khi nhiều thương lái giảm thu mua do lo ngại khó xuất hàng sang Philippines. Bà Huyền - thương lái lâu năm ở An Giang, cho biết chỉ mua cầm chừng để cung cấp cho thị trường nội địa, còn hàng xuất khẩu phải chờ tín hiệu mới từ doanh nghiệp.

Tại Đồng Tháp, các nhà máy đang tăng tốc bốc xếp, ưu tiên giao những đơn hàng cũ đi Philippines, trong khi hoạt động mua mới giảm rõ rệt. Gạo Đài Thơm 8 và OM18 hạ giá từ 11.500 xuống 11.000 đồng một kg (chưa qua máy tách màu).

Ở Sa Đéc chiều 15/8, giá gạo xô giảm tiếp 100-200 đồng một kg. Theo đó, gạo OM18 phổ biến 9.500-9.600 đồng, loại đẹp 9.700 đồng; OM5451 ở mức 8.700-8.800 đồng. Với gạo OM380 còn 8.200-8.300 đồng. Gạo ngang giữ giá, còn gạo thơm dẻo giảm nhẹ.

Nói với VnExpress, một doanh nghiệp xuất khẩu gạo ở Đồng Tháp thừa nhận kế hoạch kinh doanh bị đảo lộn sau thông báo ngưng nhập khẩu hai tháng từ Philippines - thị trường chiếm tỷ trọng lớn nhất trong doanh thu xuất khẩu của họ. Việc dừng nhập giữa vụ thu hoạch rộ khiến hợp đồng bị đình trệ, hàng tồn kho tăng, chi phí lưu kho phình to. Áp lực vốn ngày một nặng, nguy cơ thua lỗ lớn, trong khi thuế VAT 5% áp dụng từ 1/7/2025 và lãi suất vay cao càng khiến doanh nghiệp chịu gánh nặng tài chính.

Ông Nguyễn Chí Thành, Giám đốc ngành hàng lúa gạo Angimex, nhận định giá gạo Hè Thu và Thu Đông có thể giảm sâu. Việc tìm thị trường mới không dễ, trong khi nhiều quốc gia nhập khẩu khác sẽ lợi dụng tình hình để ép giá mua.

Thu hoạch lúa ở miền Tây. Ảnh: Thủy Tiên

Theo phản ánh của các doanh nghiệp, từ năm 2019, thủ tục cấp giấy chứng nhận an toàn vệ sinh dịch tễ (SPS-IC) với Philippines kéo dài, khiến khó ký hợp đồng dài hạn. Dù từ 7/7/2025 đã áp dụng cấp phép trực tuyến, khối lượng giấy tờ và các chi phí phát sinh vẫn khiến lợi nhuận thu hẹp đáng kể.

Trong văn bản gửi Bộ Công Thương vài ngày trước, ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), cho biết Philippines chiếm 40-45% kim ngạch xuất khẩu gạo Việt Nam. Việc tạm ngưng nhập khẩu khiến hợp đồng đình trệ, tồn kho tăng, thanh khoản bị siết, giá gạo nội địa chịu áp lực giảm.

Trước đó, Bộ Công Thương cũng cho hay ngoài tác động từ quyết định ngưng nhập khẩu của Philippines, nhiều hợp đồng gạo trong tháng 8 bị ách lại do thiếu giấy chứng nhận SPS-IC. Tình trạng này làm tăng nguy cơ tồn kho, kéo giá xuất khẩu xuống, thu hẹp lợi nhuận và ảnh hưởng trực tiếp tới thu nhập của nông dân.

Bộ cảnh báo lượng hàng tồn lớn cùng giá giảm sẽ gia tăng áp lực tín dụng cho doanh nghiệp. Cơ quan này khuyến nghị các đơn vị duy trì dự trữ, chờ thời điểm thị trường mở lại để tránh bán tháo, đồng thời đẩy mạnh phối hợp giữa các bộ, ngành và hiệp hội nhằm giảm rủi ro, mở rộng thị trường sang Trung Đông, châu Phi và Đông Bắc Á.

Philippines cho biết lệnh tạm ngưng nhập khẩu gạo trong hai tháng nhằm bảo vệ sản xuất trong nước khi giá lúa giảm sâu. Trước diễn biến này, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã đề nghị Bộ Công Thương sớm làm việc với phía Philippines để xác định rõ loại gạo bị ảnh hưởng, đồng thời tháo gỡ vướng mắc về thủ tục SPS-IC, duy trì hoạt động thương mại, giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ quyền lợi nông dân. Hiện Việt Nam và Philippines đang thực hiện biên bản ghi nhớ hợp tác thương mại gạo ký ngày 30/1/2024, có hiệu lực đến 31/12/2028.

Ngành lúa gạo cũng mong nhận được sự hỗ trợ của các bộ, ngành để hoạt động sản xuất, xuất khẩu diễn ra thuận lợi. Bộ Công Thương kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ Tài chính đẩy nhanh hoàn thuế giá trị gia tăng cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo, đồng thời chủ động kế hoạch mua dự trữ gạo quốc gia năm 2025 để kịp thời ứng phó khi thị trường xuất hiện biến động bất lợi.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong 7 tháng đầu năm, Philippines là thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của Việt Nam với thị phần chiếm 42,6%. Tuy nhiên, so với cùng kỳ năm trước, giá trị xuất khẩu gạo sang thị trường Philippines giảm 13,5%; trong khi các thị trường khác như: Ghana tăng 53,5%, Bờ Biển Ngà tăng 96,6%. Trong nhóm 15 thị trường xuất khẩu lớn nhất, giá trị xuất khẩu gạo tăng mạnh nhất ở thị trường Bangladesh với mức tăng hơn 188 lần.

Thi Hà