Vòng đàm phán liên chính phủ về hiệp ước nhựa toàn cầu lần thứ 6 (INC 5.2) kết thúc ngày 15/8 (gia hạn thêm 1 ngày so với dự kiến) tại Geneva, Thụy Sĩ, không đạt được một thỏa thuận nào sau 11 ngày đàm phán.

Các cuộc đàm phán về hiệp ước này được khởi động từ năm 2022, đến nay vẫn bế tắc. Hai điểm mấu chốt không đạt được đồng thuận là việc giảm tốc độ tăng trưởng theo cấp số nhân của ngành nhựa và kiểm soát hóa chất độc hại trong sản xuất vật liệu này.

Nhựa gây ô nhiễm khu vực rừng ngập mặn tại Vịnh Panama, Panama ngày 6/12/2024. Ảnh: Reuters

Sản xuất nhựa dùng tới 16.000 hóa chất các loại, từ chất khởi nguyên (monome), xúc tác, hỗ trợ chế biến, đến phụ gia (hóa dẻo, chống cháy, độn, nhuộm, chất ổn định). Trong đó, theo nghiên cứu của các giáo sư từ Đại học Boston (Mỹ), Tây Australia (Australia), Gothenburg (Thụy Điển) công bố đầu tháng này, riêng ba hóa chất BPA, chất chống cháy, hóa dẻo trong nhựa liên quan gần 6 triệu ca bệnh tim, đột quỵ và trí tuệ của nhiều trẻ em sinh năm 2015, gây tổn hại kinh tế tới 1.500 tỷ USD.

Luis Vayas Valdivieso, Chủ tịch Ủy ban đàm phán, đã đưa ra hai dự thảo hiệp ước dựa trên quan điểm của các quốc gia, nhưng đại diện từ 184 quốc gia đã bác bỏ cả hai. Dự thảo đầu tiên không đề cập đến giới hạn trần sản xuất nhựa lẫn hóa chất độc hại trong ngành này. Dự thảo còn lại không giới hạn về sản xuất nhựa, nhưng thừa nhận rằng mức sản xuất và tiêu thụ hiện tại là "không bền vững" và cần có hành động toàn cầu.

Đại diện cho nhóm quốc gia dầu mỏ, đại diện Arab Saudi cho rằng cả hai dự thảo đều thiếu sự cân bằng, cân nhắc kỹ hơn quan điểm của nhóm quốc gia khác. Trong đó, họ cho rằng bản dự thảo đề cập đến vấn đề sản xuất nhựa, vốn được cho là nằm ngoài phạm vi của hiệp ước.

Đại biểu Haendel Rodriguez của Colombia nói thỏa thuận đã bị "chặn lại bởi một số ít quốc gia không muốn đạt được thỏa thuận", và chỉ thẳng ra nhóm này là các quốc gia sản xuất dầu mỏ.

Nhựa nguyên sinh được sản xuất từ dầu mỏ, than đá và khí đốt. Đầu tháng này, giới khoa học khí hậu cảnh báo rằng những nỗ lực của Liên minh châu Âu và các quốc đảo nhỏ nhằm hạn chế sản xuất vật liệu này đang vấp phải sự phản đối từ các quốc gia dầu mỏ, gồm Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump. Ông John Thompson từ Bộ Ngoại giao Mỹ từ chối bình luận khi rời cuộc đàm phán.

Những người vận động chống nhựa bày tỏ sự thất vọng trước kết quả này nhưng hoan nghênh việc các quốc gia bác bỏ một thỏa thuận yếu kém, không đặt ra giới hạn về sản xuất nhựa. "Không có hiệp ước nào tốt hơn một hiệp ước tồi", Ana Rocha, Giám đốc Chính sách Nhựa toàn cầu của tổ chức môi trường GAIA, nói.

Việc nối lại đàm phán chưa có tín hiệu rõ ràng. Nhiều đại biểu thừa nhận rằng cần phải rút ra bài học kinh nghiệm và tìm ra một cách tiếp cận mới.

Từng tham gia 8 năm đàm phán cho Hiệp ước Montreal về kiểm soát các hóa chất làm suy giảm tầng ozone, ông Dennis Clare, đại diện Micronesia, nói đã quen thuộc với kiểu ngăn chặn của các quốc gia dầu mỏ.

"Điểm thất bại không phải là các cuộc đàm phán mà là logic để tiếp tục hoặc tiến đến một thỏa thuận ở nơi có ‘những kẻ cản trở tận tụy’", Clare nói. Ông thêm rằng việc đàm phán trong một diễn đàn đa phương với gần 200 quốc gia luôn khó khăn, nhưng "sẽ đặc biệt khó khăn nếu không có sự thống nhất về mục tiêu".

Clare khuyến nghị cân nhắc việc đàm phán mà không có sự tham gia của "những kẻ cản trở" - các quốc gia dầu mỏ - để giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa.

Bảo Bảo (theo Reuters, The Guardian)